“ماریو بارگاس یۆسا” لە حاڵێكدا ژاكتێكی وەرزشی و كراسێكی سووری لە بەردایە دەڵێت :” ئەدەبیات كار و كاسبی منە! هیچ كات ئامادە نیم دەست لەم جیهانە پڕ لە فانتزییە هەڵگرم و خانە نشین بم. منیش پێم خۆشە بڕۆمە سەر شەقام.” بارگاس یۆسا یەكێكە لە نووسەرە دیارەكانی ئەدەبی ئەمریكای باشوور. ژیانی پیشەیی خۆی لە تەمەنی 15 ساڵیەوە دەست پێ كردوە، واتە ئەو كاتەی لە شاری لیما، هەواڵنێری بەشی تاوانەكانی رۆژنامەی “لاكرۆنیكا” بوو. یۆسا ئەم رۆژانەش هەر رۆژنامەنووسەو ستوونێكی لە رۆژنامەی سپانیایی “ئال پائیس” هەیە كە ئەم ستوونە ئەوی سەرقاڵ كردوەو دەربارەی بابەتی جیاواز لەوانە شەڕی عێراق و پرسی هێرشی رووسیە بۆ خاكی جۆرجیا دەنووسێت. هەر چەن یۆسا هەردەم جیاوازی دادەنێ لە نێوان رۆژنامەنووسی و ئەدەبدا ، بەڵام جیهانی دەرەوەی ماڵەوەی (كارە سیاسییەكانی) كاریگەری زۆری بووە لە سەر جیهانی نووسینی ئەو.
یۆسا دەڵێت:” كە دەنووسم بە ئازادی تەواوە دەنووسم، بەڵام پێویستم بە پاڵپشتێكی پتەوە.” یۆسا لەم رۆژانەدا خۆی ئامادە دەكات بەوەی سەفەر بكات بۆ وڵاتی كۆنگۆ بۆ ئەوەی لێكۆڵینەوە بكات بۆ نووسینی رۆمانی دواتری. خۆی لەم بارەوە دەڵێت:” ئەم سەفەرە دیمەنێكم پێ نیشان دەدات. دەبێ بڕۆم بۆ ئەوەی لە نزیكەوە بۆنی ئەوێ بكەم و هەستی پێ بكەم. ئەم سەفەرە بەستێنێكە كە ئیزنم پێ دەدا لە بارەیەوە بنوویم. لەم سەفەرەدا رووداوە راستە مێژووییەكان بەلامەوە گرینگ نییە، بەڵام دەبێ دڵنیا بم و ئەم سەفەرە ئەم دڵنیاییەم پێ دەبەخشێ.” یۆسا بۆ نووسینی رۆمانەكانی سەفەر دەكات بۆ ئەوەی لەم رێگاوە لە هەر چەشنە دەمارگرژی و یە لایەنە دیتنێك دوور بێتەوە. لەم بارەوە دەڵێت :” دەزانم لە رۆمانەكەدا چی بە سەر كۆنگۆ دێت، من تا ئەمڕۆكەش زۆرم لە بارەی ئەم ناوەچەوە خوێندۆتەوە،بەڵام كە لە گەڵ راستییدا روو بەڕوو دەبمەوە شتێكی جیاواز دەستم دەكەوێ.”
یۆسا لەم رۆمانەدا بە دوای شوێن پێی “راجر كیسمێنت”ەوەیە. “كیسمێنت” قونسولی بەریتانیا بوو لە كۆنگۆ، ئەو كەسەی كە دواتر بوو بە ناسیۆنالیست و نەتەوە پەرەستێكی ئایرلەندی و سەرەنجام ساڵی 1916 بە تاوانی خەیانەت كوژرا و دەوڵەتی بەریتانیاش لە بەر ئەو شتانەی كە لە بیرەوەرییەكانیدا نووسیبووی ناو ناتۆری منداڵبازی خستە پاڵی. یۆسا زۆر لە دڵەڕاوكەی ئەم سەفەرەدایە و دەڵێ :” كیمنێست قارەمانی رۆمانێكە كە لە ئایرلەندا، كۆنگۆ، بەڕلین و ئامازۆن و چەن شوێنی تر لەوانە ئاولستێر كە من هیچكات نەڕۆشتووم، دەژی.” بارگاس یۆسا دەڵێت :” كیمنێست لە بنەماڵەیەكی پرۆتستان و لایەنگری بەریتانیا لە ئاولستێر، لە دایك بوو. ئەو دەم هێشتا مێرمنداڵ بوو هۆگری گەڕان بوو بە سەرزەمینەكانی بەریتانیای گەورەداو ستایشی ئێمپراتۆری دەكرد. 19 ساڵی تەمەن بوو رۆشتە ئەفریقا و كە رۆشتە كۆنگۆ بوو بە كەسێكی تر و ئەم سەردەم بوو كە روانگەی دەربارەی ئێمپراتۆری گۆڕا و بوو بە دژە ئێمپراتۆر و بوو بە نەتەوە پەرەستێكی تەواو، هەر ئەم سەردەم بوو بە قۆنسۆلی بەریتانیا لە كۆنگۆ و خزمەتی بە ئێمپراتۆری دەكرد.” هەندێ كەس كیمنێست بە قارەمانێك دەزانن، بەڵام زۆرن ئەوانەش كە بە كەسێكی خراپی دەزانن. لە ئایرلەنداش زۆر كەس لە بەر خواستە جنسییەكانی كێشەیان هەیە لە گەڵی. بەشێك لە ژیانی لە تاریكییدایە و زۆر شوێنیشی نادیارە، هیچ كاتیش دەرناكەوێ و ئەمە بەو هۆیەوە بووە كە كەسێكی پڕ نهێنی بووە، بە تایبەت لە سەردەمی ژیانی تایبەتییدا. بۆ وێنە زۆر باس هەیە دەربارەی هێمۆسێكسواڵ بون و مناڵ باز بوونی، كەسێش حەقیقەت نازانێ و رەنگە هیچكاتیش راستی دەرنەكەوێ. كەسایەتییەكی پاڕادۆكسی بووە. كەسایەتییەكی زۆر باش بۆ نووسینی رۆمانێك.” بارگاس یۆسا پێی وا نییە ئەوە راستە كە ئەو قامكی خستۆتە سەر بابەتێكی هەستیار، چ ئەوەی سپی پێستێك لە ئەفریقا دەیهەوێ رۆمان بنووسێو چ ئەوەی كەسێكی خەلكی پێرۆ بۆچوونی خۆی دەربارەی مێژووی بەریتانیا و ئایرلەندا دەردەبڕێ. یۆسا لە سەر ئەو باوەڕەیە ئەگەر نەپەرژێتە سەر ئەم بابەتانە ئەو كات وەك رەگەز پەرەستێك دەخرێتە لاوە. دەڵێت:” ئەگەر وەها سەرنج و بۆچوونێكم نەبێت، ئەو كات دەبێ دانیشم و تەنها دەربارەی ماڵی خۆمان رۆمان بنووسم.”
كە ماریۆ بارگاس یۆسا باس لە سەفەرەكەی دەكا بۆ كۆنگۆ، ئاگادارە لە ئەركەكانی چ وەك رۆماننووس و نووسەرێك و چ وەك رۆژنامە نووسێك. ئەوە راستە یۆسا دەیهەوێ رۆمانێكی مێژوویی بنووسێت، بەڵام بە رادەی پێویستیش بڕیارە دەربارەی ئێستا قسە بكات. دەڵێت :” زۆر شت هەیە كە لە كۆنگۆ وەك خۆی ماوەتەوەو نەگۆڕاوە، كۆنگۆ یەكێكە لە تراژیكترین وڵاتانی جیهان و ئەزموونێكی ترسێنەری بووە وەك وڵاتێك كە لە لایەن لئۆپالدی دووهەم پادشای بلژیكەوە كۆلۆنیالیزە كراوە. لەو كاتەوە تا ئێستا تا دێ دۆخەكەی خراپ و خراپتر دەبێت.” لە درێژەدا دەڵێت :” بە پێی ئامار لە دە ساڵی رابردوودا، 4 تا 5 میلیۆن كەس لە كۆنگۆ كوژراوە، بەڵام هەواڵەكانیان لە رۆژنامەكاندا بڵاو نەبۆتەوە. ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی كۆنگۆ هێشتا تووشی ئەو كێشانەن كە كۆنراد و كیمنێست لە گەڵیدا رووبەڕوو بوون و كێشەكانیان نەگۆڕاوە.”
بارگاس یۆسا لەو كاتەوەی دەستی كردووە بە كاری رۆژنامە نووسی چاوەكانی كراوە بوون. سەردەمانێك وازی لە پشتوانی لە “فیدل كاسترۆ” هێنا و بوو بە لایەنگری بازاڕی ئازادی كاپیتالیسم شكەست لە هەڵبژاردنەكانی 1990ی پێرۆی ئەزموون كرد و چرای مارگارت تاچر، رووگەی سیاسیەكەی، بوو بە رێنوێنی. یۆسا ئەم رۆژانە لە ناو جەرگەی قەیرانی ئابووری بانكداری جیهانی دایەو هێشتاكە هەر لایەنگری بازاڕی ئازادەو دەڵێت :” هیچ ئابووری زانێكی لیبراڵ ناتوانێ كاریگەری و هەیمەنەی ئەمریكا لە بەرچاو نەگرێ.” لە درێژەدا دەڵێت :” نئۆلیبرالیسم ئایدۆلۆژیا نییە، دكترینێكە. خۆی بە سەر واقع دا دانەسەپێنێ، بەڵكوو لە گەڵ حەقیقەت و راستییدا دەسازێ, لە هەندێ لە دۆخە تایبەتەكاندا، تا رادەیەكی كەم كاریگەری و هەیمەنەی ئەمریكا جگە لەوەی یاساییە بەڵكوو شتێكی رەوایە و ناكرێ دووری لێ بكرێ.”
بارگاس یۆسا ئاگاداری بەشێك لە گەندەڵییەكانی جیهانی كاپیتالیزمە، ئەو گەندەڵییانەی بازاڕی شێواندووەو بووە بە هۆی تێك شكانی بانكەكان. یۆسا لە سەر ئەو باوەڕەیە ئورووپاییەكان لە دۆخێكی باشدان و دەتوانن لەم قەیرانە رزگاریان بێت بەڵام دەڵێت :” شتێكی ناعادڵانەیە ئەوانەی كە باج دەدەن، واتە ئەو كەسانەی كە ئەم قەیرانەیان ساز نەكردووە، باجێكی زۆریان لێ وەربگیردرێ بۆ ئەوەی لەم قەیرانە نەجاتیان بێت. یەكیەتی ئورووپا، لایەنگری ئورووپایەكان بوو. ئەگەر یۆرۆ نەبایە، بە دڵنییاییەوە، ئەمڕۆكە ئورووپاش دەكەوتە داوی ئەم قەیرانەوە.” ماریۆ باگاس یۆسا، باكی نییە لە گۆڕینی بۆچوونی و ئەو باسانەی دوای گۆڕانی بۆچوونی دەكەوێتەوە. ئەو دژ بە هێرش كردن بوو بۆ سەر عێراق، بەڵام دواتر و ساڵی 2003 پشتیوانی كرد لە جەنگی عێراق. یوسا كەمتەر خەم نییە بەرامبەر بە بەدبەختی و نەهامەتییەكانی عێراقییەكان و جەنگی عێراق بە جەنگێكی تراژیك دەزانێت، بەڵام هاوسەنگییەكە بە تەواوی بە نگەتیڤ نابینێ. لەم باروە دەڵێت:” بۆ یەكەم جار عێراق دەوڵەتێكی هەیە كە بە دەنگی خەڵك هەڵبژێردراوە. من لە سەر ئەو باوەڕەم كەسێكی وەك سەدام تازە لەم وڵاتە سەر هەڵناداتەوە و من لام وایە عێراق بەرەو دیمۆكراسییەكی گشت گیر و فرە لایەن دەڕوات.”
بارگاس یۆسا هیوادارە بە گۆڕانی دیمۆكراتیك لە ئەمریكا و بەریتانیا. لای وایە ئەم گۆڕانانە لە بۆچوونەكانی باراك ئۆبامادا رەنگ دەداتەوە. ئەو دەڵَێت:” لام وایە زۆر كارێكی باشە ئەمریكاییەكان رەش پێستێكیان بردە كۆشكی سپی.” یۆسا تۆنی بلێر بە موریدی راستەقینەی تاچر دەزانی و بەم بۆنەوە ئافەرینی پێ دەگوت بەڵام لای وا نییە كۆتایی سەردەمی حیزبی كرێكار كۆتاییەكی تراژیك بێت. یۆسا دەڵێت:” ئەگەر باوەڕت بە دیمۆكراسی هەبێت باوەڕیش بە ئایدیای ئاڵترناتیڤ هەیە. لە بەریتانیا بە تەواوی ئەڵترناتیڤ جی كەوتووە ، هەر بۆیە لە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی جیهان كە من لێی ژیاوم دیمۆكرات تترە. دیمۆكراسی تەنها عورفێك نییە، بەڵكوو جەوهەرەیە.”
ماریۆ بارگاس لە سەر ئەو باوەڕەیە رۆحی ئەمریكای لاتین لە مەترسیدایە. ئەم مەترسیە لە “هۆگۆ چاوێز” لە ونزۆئلاوە بگرە تا “ئاوا مۆرالێز” لە بۆلیوی بەربڵاوە. دەڵێت :” ئەم رێبەرانە وەك كاسێتێكی خراپ وان كە بەردوام یك شت دەڵێنەوە، ترسێك و سیاسەتێك دووپات دەكەنەوە.” یۆسا لایەنگری “چەپی دیمۆكرات”ە ، ئەو سیستەمەی كە ئەمڕۆكە سەرۆك كۆمار “لۆلا” لە بەڕازیل و “میشیل باشلە” لە شیلی دای مەرزاندوە. یۆسا لای وایە وڵاتە یەكگرتووەكان لە ئێستادا زۆر سەرنج دەدا بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و چین ، هەر بۆیە هیوادارە بەم شێوەیە ئەمریكای لاتین خۆی چاڕەنووسی خۆی دیاری بكات و لە خۆیدا چاكسازی بكات. یۆسا دەڵێت:” (سەرەی من تەواو بوو) و دڵنیام چاوێز و مۆڕالێز دەبن بە تێمی رۆمان و ئەدەبی بەرەیەكی نوێ لە نووسەران و دەبێ چاوەڕوانی دادوەری ئەدەب بین.” یۆسا دەڵێت :” زۆر زوو كتێبێك دەربارەی چاوێز دەنووسرێ، ماوەیەك بوەستن تا ونزۆئلاییەكان نموونەیەكی لە چەشنی ئەو پەیدا بكەن.”
http://sibegazzade.com/main/?cat=13