لە مزگەوتەوە دەرکەوت. مزگەوتەکان فتوای کوشتن و تیرۆریان دەکرد . بە بەدئەخلاق، خۆفرۆش، کافر و نۆکەری بێگانە و جوولەکە ناویان برد. تەنها تاوانی ئەو نووسینی نامیلکەیەک بوو دەربارەی کۆمەڵگای کوردستان. دەرباری پێگەی مرۆڤ لە کۆمەڵگای کوردستاندا. “ئادەمیزاد لە کۆمەڵگای کوردەواری” رەخنە گرتنە لە پێگەی مرۆڤ و ژن لەم کۆمەڵگایەدا. رەخنە گرتنە لەو بناغە نەریتی، کەلتووری و ئایینییەی کە پێگەی مرۆڤ دادەبەزێنێت بۆ ئاستی کاڵایەکی نزم. رەخنەگرتنە لە هەموو ئەو شتانەی کە ژن دەکەن بە بوونەوەرێکی پلە دوو. بوونەوەرێک کە تەنها و تەنها لە خزمەت پیاودا بێت.
عەبدولخالق بەر لە هەموان، زۆر زوو هەڵدێرەکەی بینی. ئەو تەنها ئەوە نییە هێرش بکاتە سەر نەریت و ئایین وەک دوو هۆکار بۆ دواکەوتنی ژنان لە کۆمەڵگای کوردی،بەڵکوو رەخنە لەو بەناو ڕۆشنبیر و نووسەرانەش دەگرێت کە بە ڕواڵەت باسی ژن و مافی ژن دەکەن، بەڵام نەک باری سەرشانی ژن لە کۆمەڵگای کوردیدا سووک ناکەن، بەڵکوو بارەکەیان قورس دەکەن. رەخنە لەوانە دەگرێت کە بە ڕواڵەت و تەنها بە شێوەی رووکەشانە بڕوایان بە مافی یەکسانی ژن هەیە . ئەو رەخنە لەو نووسینانە دەگرێت کە باس لە ژن و پێگەی ژن دەکەن، بەڵام جارێکیتر خولقێنەرەوەی هەمان هەڵاواردنی رەگەزین. وەک دەڵێت:” ئەگەر ئەوانەی دەیانهەوێ مافی ئافرەت بدەن و ئازادی پێ ببەخشن، بۆچی لە چیرۆکەکانیاندا کارێکی وا ناکەن کە جیاوازی لە نێوان نێر و مێ نەمێنێ؟ بەڵکوو بە پێچەوانەوە ئەوان لە ناو چێرۆکەکانیاندا ئەم جیاوازیانەیان پتەوتر کردوە، وەک لە چیرۆکی دەرەبەگ :” دەرەبەگ بە زۆری، ئارەزووی خۆی، لە کچە لادێدا دادەمرکێنێ، کچەش بۆ ئەوەی پارێزگاری لە شەرەف و نامووسی خۆی و خێزانی خۆی بکات، خۆی دەکوژێ.” ئەگەر نێر و مێیان وەک یەک تەماشا کردوە بۆچی دەبێت شەرەف و نامووسی مێ لە ناو لەشی بێت؟ ئەدی بۆچی شەرەف و نامووسی نێر ناو لەشی نەبێ؟ دیسان بۆچی هەر ژنە و کراوە بە پێناوی پیاو و کاری خراوی پێ سپێردراوە؟”
دوای نووسینی ئەم نامیلکەیە، لە منارەکانەوە و لە نوێژی هەینیدا هێرش کرایە سەر عەبدولخالق مەعرووف، بە کافر، بێ ئەخلاق، لادەر و ناویان برد و فتوای کوشتنیان دا.
عه‌بدولخالق مه‌عروف، ڕۆژی 1/1/1935 له گوندی سه‌یدعوبێد له ناحیه‌ی كه‌ندێناوه (دیبه‌گه)ی سه‌ر به شارۆچكه‌ی مه‌خموور له‌دایك بووه، له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئایینی په‌روه‌رده بوو، باوكی مه‌لایه‌كی دیاری ناوچه‌كه بوو، ئه‌و كه‌سێكی ئازاو قسه‌خۆش بووە، له دیبه‌گه ده‌ستی به خوێندن كردووه و تا پۆڵی پێنجه‌می سه‌ره‌تایی خوێندووه، هه‌روه‌ك له گوندی عه‌وێنه‌ش خوێندوویه‌تی، له‌سه‌ر داوای باوكی له خوێندن ده‌ردێت و ده‌چێته بەر خوێندنی ئایینی و له ڕێگای حوجره‌و لای مه‌لاكان به‌شه سه‌ره‌تاییه‌كانی خوێندنی ئایینی له كه‌ندێناوه‌و ده‌وروبه‌ری ته‌واو ده‌كات.
عه‌بدولخالق مه‌عروف، له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك له فه‌قێكانی كه‌ندێناوه‌و هه‌ولێر دووسه‌د ئیمزایان كۆكرده‌وه‌و وه‌كو داواكارییه‌ك خستیانه به‌رده‌م خوێندنگه‌ی ئایینی تا به‌شێوه‌یه‌كی ڕه‌سمی ئه‌و خوێندنگایه‌یان بۆ بكرێته‌وه، ئه‌م داواكارییه‌ش بووه هۆی ناڕه‌زایی زۆرێك له مه‌لاكانی ئه‌و سه‌رده‌مه وه‌ك هه‌وڵێك بۆ بێكاركردنی خۆیانیان لێكدایه‌وه، بۆیه عه‌بدولخالق مه‌عروف له ته‌مه‌نی لاوی خۆیدا سه‌ردانی پارێزگاری ئه‌و ده‌مه‌ی هه‌ولێر (ئیسماعیل حه‌قی) ده‌كات و داواكاری فه‌قێكانی بۆ ڕوون ده‌كاته‌وه، هه‌ربۆیه پارێزگار داواكه‌ی به ڕه‌وا ده‌زانێ و پشتگیریان لێ دەکات.
دوای ئه‌وه‌ی عه‌بدولخالق مه‌عروف زانسته ئایینییه‌كانی خوێندو گه‌یشته ئاستێكی دیاری شاره‌زایی له‌و بواره‌دا، بڕیاری دا بچێته وڵاتی میسر، ئه‌وه‌بوو له ته‌مه‌نی 19 ساڵییه‌وه و له ڕۆژی 2/4/1954 چوو بۆ میسرو داواكاری پێشكه‌ش كرد بۆخوێندن له زانكۆی ئه‌زهه‌ر، به‌ڵام به بیانووی نه‌بوونی بڕوانامه‌ی ڕه‌سمی، داواكه‌ی پشتگوێ خراو به ناچاری گه‌ڕایه‌وه بۆ هه‌ولێر‌و پاشان چووه به‌غداو له‌لای مامۆستایان (محه‌مه‌د قزڵجی و عه‌لادین سه‌جادی) ده‌ستی كرده‌وه به خوێندن. له دوای دووساڵ، له مانگی نیسانی 1956 به‌شدار تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی كردوو بوو به “ئیمام تابوور” له سوپای عێراق، هه‌ر له هه‌مان ساڵدا، بوو به ئه‌ندامی پارتی دیموكراتی كوردستان و درێژه‌ی به خه‌باتی كوردایه‌تی خۆی دا، ماوه‌یه‌كی زۆر له ماڵی شه‌هید ساڵح یوسفی ژیاوه.
عه‌بدولخالق مه‌عروف، له ته‌مه‌نی لاوێتیه‌وه ئاره‌زووی زانست و زانیاری هه‌بوو، له ساڵی 1957 ده‌ستیدایه دروستكردنی جۆرێك له ئێزگه‌ی ڕادیۆو له‌م كاره‌ش به‌رده‌وام بوو تا ساڵی 1960 كه ئه‌وكاته له به‌غدا بوو، توانی ئێزگه‌یه‌ك دروست بكات، دواتر له ساڵی 1963 گه‌ڕایه‌وه شاری هه‌ولێر، پاشان له كۆیه په‌یوه‌ندی كرد به شۆڕشی كورده‌وه، له‌وێش سوودیان له تواناكانی وه‌رگرت بۆ دروستكردنی ئێزگه‌ی شۆڕش، كه یه‌كه‌مجار له ئه‌شكه‌وتی (ڕه‌ش) له ناوچه‌ی (ژاژه‌ڵه) ئه‌و ئێزگه‌یه دانرا، شه‌هید عه‌بدولخالق مه‌عروف خۆی به‌رپرس و سه‌رپه‌رشتیاری كاروباری ته‌كنیكی و هونه‌ریی ئه‌و ئێزگه‌یه بوو.
دواتر له ساڵی 1967 كرا به به‌ڕێوه‌به‌ری گومرگی قه‌زای دوكان، دواتر له‌لایه‌ن ڕژێمه‌وه ده‌ستگیر كراو ڕه‌وانه‌ی به‌ندیخانه‌ی به‌غدا كراو له‌وێشه‌وه بۆ به‌ندیخانه‌ی مووسڵ، پاشان به بروسكه‌یه‌كی بارزانی ئازاد كراو گه‌ڕایه‌وه ناو شۆڕش. دوای به‌یاننامه‌ی ئازاری 1970 گه‌ڕایه‌وه هه‌ولێر، له ڕۆژی 1/5/1971دا له‌لایه‌ن شۆڕشه‌وه ڕه‌وانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی وڵات (چیكوسلۆفاكیا) كرا، به مه‌به‌ستی خوێندن، هه‌ر له‌وێ بڕوانامه‌ی دیبلۆمی له بواری ئامێرو ئامرازه ئه‌لكترۆنییه‌كان له كۆمپانیای تیسلا به ده‌ست هێنا.
دوای هه‌ره‌سی 1975، جارێكی دیكه گه‌ڕایه‌وه شاری هه‌ولێر، دوكانێكی بۆ كاروباری ته‌كنیكی كرده‌وه، هاوكات له‌گه‌ڵ كارەکەی، دوكانه‌كه‌ی كردبووە شوێنێك بۆ كۆبوونه‌وه‌ی ڕۆشنبیران و نووسه‌ران. عه‌بدولخالق مه‌عروف جگه له‌وه‌ی له بواری زانستی، ڕۆشنبیرێكی خاوه‌ن قه‌ڵه‌م بوو. جگه له زمانی عه‌ره‌بی به باشی خۆی فێری زمانی ئینگلیزی كردبوو، له بواری نووسینیش ده‌ستێكی باڵای هه‌بوو، هه‌روه‌ها له بواری ئه‌ده‌بیش شاره‌زاییه‌كی باشی هه‌بوو، به تایبه‌ت له شیعری كلاسیكی كوردیدا، له‌و بواره‌شدا كتێبێكی له‌سه‌ر ئه‌و ڕاووبۆچوونانه نووسیوه.
ئه‌وه‌ی كه زۆر شه‌هید عه‌بدولخالق مه‌عروف جیا ده‌كاته‌وه، كاركردنی بوو له بواری كۆمه‌ڵایه‌تی، چونكه ڕوانینێكی وردی هه‌بوو، به ئاشكرا جیاوازی و نایه‌كسانی نێوان چین و توێژه‌كان و نێوان ژن و پیاوی ده‌بینی، شاره‌زابوونی له بواری شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا یارمه‌تی دابوو بۆ لێكدانه‌وه‌و شرۆڤه‌كردنی ئایه‌ته‌كانی قورئان كه په‌یوه‌ندیان به مه‌سه‌له‌ی ئافره‌تانه‌وه هه‌بوو. کتێبی، ئادەمیزاد لە کۆمەڵی کوردەواری، دیارترین بەرهەمی ئەم نووسەرە دیارەی کوردە لە سەر پرسی کۆمەڵایەتی و پرسی ژن لە کۆمەڵگای کوردەواریدا، بەم بۆنەشەوە کەوتە بەر ڕق و تووڕەیی مەلاکان و مزگەوتەکان و تیرۆر کرا.
دوای نێوەڕۆی رۆژی ١٠ی ئاپریلی ١٩٨٥، عەبدولخالق مەعرووف لە نزیک ماڵەکەی خۆی و لە گەڕەکی ئازادی شاری هەولێر تیرۆر کرا. تیرۆر کردنێک کە تا ئێستەش بکوژەکە نە ناسراو ماوەتەوە، تا ئێستاش لێڵییەک بەم تیرۆرەوە هەیە. ئایا دەستی بەعس بوو یان ئیسلامییەکان؟ یان بەعس ئیسلامییەکانی بەکار هێنا بۆ پێکانی مەبەستی خۆی؟ ئەوەی هەیە بە ئاشکرا و بۆ چەند هەفتە لە مزگەوتەکانەوە بە توندترین زمان و بە ناشیرینترین شێوە هێرش دەکرایە سەر ئەم نووسەرەی کورد و بە ئاشکرا باس لەوە دەکرا کوشتنی حەڵاڵەو رشتنی خوێنی رەوایە.
ساڵەح بێچار لە نووسینێکدا دەربارەی عەبدولخالق مەعرووف دەڵێت:” عەبدولخالق دوو جار شەهید کرا، جارێک بە دەستی رەشی تیرۆر و لە بەردەم ماڵەکەی خۆی، جاری دووهەم بە شکاندنی پەیکەرەکەی دوای ٣١ی ئاب و گەڕانەوەی پارتی بۆ هەولێر. ”
. یەکێک لەو پێش نوێژانەی کە زۆر بە توندی هێرشی کردە سەر عەبدولخالق مەعرووف مەلا ئەحمەد خانەقا بوو. بە پێی وتەی هەندێ شاهید ، مەلا ئەحمەد خانەقا هەموو کات و دوای شەهید کردنی عەبدولخالق هەر سوور بووە لە سەر هێرش کردنە سەر ئەم نووسەرەی کورد. ساڵەح بێچار، نووسەرو شاعیر، لە زمانی تەها سیکەریانی، زیندانییەکی سیاسی کورد کە سەردەمانێک لەگەڵ مەلا ئەحمەد خانەقا، هاوزیندانی بووە لەم بارەوە وتوویەتی :” مەلا ئەحمەد لە زیندانیش هەر قسەی بە عەبدولخالق مەعرووف دەکرد.”
شه‌هید عه‌بدولخالق مه‌عروف له‌دوای خۆی كۆمه‌ڵێ به‌رهه‌می به نرخی به‌جێهێشتووه كه بریتین له: ( ئه‌نتینا، 1977)، (اجهزه الارسال، به زمانی عه‌ره‌بی، 1979)، (ته‌كنیكار، 1981)، (دیوانی نالی و كێ ڕاسته، لێكۆلینه‌وه، 1984)، (ئاده‌میزاد له كۆمه‌ڵی كوردەواریدا، لێكۆڵینه‌وه، 1984).
عەبدولخالق مەعرووف، بوو بە قوربانی توندڕەویی ئایینییەکان. تا ئێستەش بە تەواوەتی ڕوون نەبۆتەوە ئاخۆ بەعس خۆی راستەوخۆ دەستی هەبوو لە تیرۆر کردنی ئەم نووسەر و ڕووناکبیرە پێشەنگەی کورددا، یان ئەوەی بە دەستی ئیسلامییەکان تیرۆر کرا و بەعس بەم شێوەیە مەبەستی خۆی پێکا. بەڵام ئەوەی هەیە فتوای بەردەوامی ئیسلامییەکان و پێشنوێژەکان ، بە هەر لایەکدا بێت بێگومان هۆکار بووە بۆ تیرۆری شەهید عەبدولخالق مەعرووف.تەنانەت ئەگەر بە دەستی بەعسیش شەهید کرابێت، بێگومان فتوای بەردەوامی مزگەوتەکان دەستی بەعسی کراوەتر کردەوە بۆ ئەوەی دەستیان بچێتە خۆێنی ئەم نووسەرە کوردە.
