تئۆدۆر ئادۆرنۆ، لە یادی قوربانیانی ئاشڤیتس و رووداوی هۆلۆكاستدا بێ دەنگەی هەڵبژارد و نەینووسی، كە دەستیشی دایە نووسن ئەو بابەتێكی ناوازەو تا رادەیەكی فەراوان فام هەڵنەگری نووسی كە دەتوانین بڵێین بابەتێكە كە ئەو كارەساتە ئینسانییە بە وێنا دەكێشێ. سەبارەت بەو رووداوە ئادۆرنۆ لە رێگای ئەو نووسینەوە دەڵێ، كارەسات نووسین هەڵنەگرە، هەر بۆیە بابەتێكی نووسی فام هەڵگر نییە، وەك چۆن دووان لە كارەسات بۆ كەسێك كە لە دەرەوەی كارەساتەوە بێت، بابەتێكی فام هەڵگر نییە. بەم پێیە دەتوانین بڵێین كارەساتە ئینسانییەكان نووسین هەڵنەگرن. رەنگە نووسەری ئەم بابەتەش لە لایەن خوێنەری كوردەوە كە بەردەوام عادەتی كردوە لە ساڵیادی رووداوەكان و بۆنەكانی تایبەت بەو رووداوانە، رووبەری رۆژنامەكان بە رەشی ببینێ بە نانووسەر و بێ توانا و …. لە قەڵەم بدرێ. چون ئێمە عادەتمان كردوە لە یادی “كارەساتە مەرگاوییەكانا” زۆر بابەتی ساندیمانتاڵ ببینین كە رووبەری رۆژنامەكان و شاشەی تی ڤیەكان پڕ دەكەنەوە. هەر لە یادی كارەساتی هەڵەبجەوە بگرە بۆ كەسێك كە لە دایك بووی دەیەی 1990و لە دایك بووی شارێكە دوور لە هەڵەبجە، تا یادی ئەنفال كە هیچ نووسەرێ ئەزموونی نەكردوە و لێی دەدوێ تا هەموو كارەساتە تراژیكەكانی تری لای ئێمە.
نەدوان لە كارەسات بە لای ئادۆرنۆوە گەورەترین قسە كردنە، قسە كردنێ كە قووڵایی كارەسات دەخاتە روو و نایكات بە بابەتێكی سادە كە دووان لێی ئاسان بێت (وەك ئەو شتەی لای ئێمە دەبیندرێو رووبەری رۆژنامەكان و شاشەی تی ویەكان وەها باس لە كارەسات دەكەن و ئەوەندە رواڵەتیانە لە كارەسات دەدوێن، كە كارەسات وەك بابەتێكی تراژیك ، تراژیك بوونی خۆی لە دەست دەدا و دەبێ بە بابەتێكی عاددی رۆژانە.)
بەڵام لە دەرەوەی قووڵایی كارەساتەوە لایەنی تر هەیە كە دەكرێ لەوانە بدوێین و جیانی ڤاتیمۆ گوتەنی “دوان لە هەر رووداوێ، بە بێ لە بەرچاو گرتنی لایەنە جۆراوجۆرەكانی ئەو رووداوە دەبێ بە شتێكی ساندیمانتاڵ.”
لە دەرەوەی كارەساتی قاڕنێشەوە كۆمەڵێك لایەن هەن كە دووان لەو لایەنانە جگە لەوەی سووك كردنی كارەسات نییە، بەڵكوو رەوشەنگەرییە لە سەر كارەسات.
١: كارەسات لە چ سەردەمێكدا رووی دا
٢: – ئەو شوێنەی كارەسات لێی روودا كوێ بوو
٣: رابردوویەك كە ئەو شوێنەو خەڵكانی شوێنە پێیدا تێپەڕیون چییە؟
٤: دەستە پشت پەردەكانی ئەم رووداوە، كامانەن؟
وەڵام دانەوە بەم پرسیارانە رەنگە كارێكی گونجاوتر بێت بۆ دووان لە كارەسات.
رووداو لە رۆژی 12ی خەرمانانی 1358 لە سەردەمێكدا كە كۆماری ئیسلامی دوای شۆڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی 1357 هاتبووە سەر كار و چەن رۆژ دوای فەرمانی خومەینی بۆ سەر كوردستان لە گوندێكی نزیك بە شاری نەغەدە بە ناو (قاڕنێ) دانیشتوانەكەی كورد-تورك نشینە رویدا. رابردوویەك كە ئەم دوو نەتەوە لەم ناوچەیە پێكەوە پێیدا تێپەڕیون تا رادەیەك رابردوویەكی ئارام بووە، بە شێوەیەك كە سەرەڕای جیاوازی زمانی و مەزهەبی ئەم دوو نەتەوەیە لەم ناوچەیە پێوەندییەكی زۆر باشیان پێكەوە بووەو لە ناو ئەم دوو نەتەوەدا هامشۆرەوت و خزمایەتی كردن بووە. بە شێوەیەك كە تەنانەت ئەو كاتەش كە ئەو كارەساتە رووی دا خەڵكانی رەسەنی ئەو ناوچەیە، شیریان لێك نەكێشا و لە تەنگانەشدا بە هانای یەكترەوە هاتن. تەنانەت لە پێشتریشدا و ساڵی 1324ی هەتاوی و سەردەمی كۆماری كوردستان و ئازەربایجان بە رێبەری “پێشەوا قازی محەمەد” و “پیشەوەری” كورد و تورك دۆستایەتییەكی باشیان پێكەوە هەبوو.
بەڵام وەك وترا ئەو رۆژەی كارەساتی ” قاڕنێ ” رووی دا ، ماوەیەكی كورت بوو كۆماری ئیسلامی فەرمانی هێرش بۆ سەر خەڵكی كوردی دەركردبوو، ئەم هێرشەش هێرشێكی هەمە لایەنە بوو. بۆیە باشترین رێگا بۆ ئەوەی بتوانێ بە ئامانجی خۆی (دەست بە سەردا گرتنی كوردستان)بگات ئەوە بوو كە لە ناو نەتەوە و ئاین و ئاینزا دراوسێكاندا دووبەرەكەیی نایەوە. ” ناكۆكی بنێوەو دەسەڵات بكە” شێوەیەكی كار كردن بووە كە بە درێژایی مێژوو لە دەسەڵاتە جیاوازەكانی ئێراندا كاری پێكراوەو رژیمی ئیسلامیش كە ئەو كات تازە بە دەسەڵات گەیشتبوو ئەم رێكارەی گرتە بەر و بە هاندانی كۆمەڵێك خەڵكی ساویلكەو بە بیانووی جیاوازی مەزهەبی و زمانی بە پشتیوانی هێزەكانی خۆی و لە سەروی هەموویانەوە “مەلا حەسەنی” هێرشی كردە سەر گوندی قاڕنێ و دەرەنجام 68 كەس لە هەموو توێژێ، گەنج، پیر، منداڵ، ژن، بوون بە قوربانی.
ئێستاش نزیك بە ٤ دەیە لەو رووداوە تێپەڕ دەبێ،تەنیا رێكارێ كە دەكرێ بگیردرێتە بەر هەوڵدانە بۆ دووپات نەبوونەوەی ئەزموونی لەو چەشنە. ئەم كارەش بێگومان تەنها لە رێگای كاری رەوشنگەرییەوە دەكرێ لە لایەن توێژی خوێندەوار و سیاسی و رۆشنبیری هەر دوو نەتەوە لە ناوچەكە، بەوەی خەڵكانی ئەو ناوچەیە هان بدرێن كە زیاتر لەوەی كە هەیە فێر بن پێكەوە بژین و رۆحی هەڵكردن و پێكەوە ژیانیان (سەرەڕای هەر جیاوازییەك) تێدا ببڕێتە سەر.
