جان بارت وەك خۆی دەڵێت هەم راكەری ماراسۆنە و هەم راكردنی خێرا، هەم نووسەری رۆمانەو هەم چیرۆكی كورت. زیاتر لە هەمووان جان بارت بە بۆنەی رۆمانە 800 لاپەڕەییەكانی وەك Sot-Weed Factor و كۆمەڵە چیرۆكەكانی ناوی دەركردووە. جان بارت بۆ نووسینی چیرۆكی كورتی جیاواز خەڵاتی پن\مالامودی بردەوە. چیرۆك درێژەی هەیە ، یەكێك لە باشترین كۆمەڵە چیرۆكەكانی جان بارتدا كۆمەڵێك چیرۆكی پێكەوە گرێ دراو هاتووە كە ناوەرۆكی یەكێك لەو چیرۆكانە ئەوەیە كە چۆن دەكرێ لە رێگای چیرۆك بێژییەوە لە مەرگ دوور بكەویتەوە. بارت هەروەها لە لایەن دامەزراوەی (لانن) ەوە 100 هەزار دۆلاری وەك خەڵات بۆ تەمەنێك دەسكەوتی هونەری پێ بەخشرا. ئەو لە كۆنفرانسەكانی نووسەرانی زانكۆی جان هاپكینزدا مامۆستای پلە بەرزە.
زۆر سپاس كە ئامادە بووی بۆ ئەم وتووێژە.
رێزت هەیە
ئێوە زیاتر پێتان خۆشە رۆمان نووس بن یان چیرۆك نووس؟
زۆرباشە. ئێوە وتتان كە من راكەری هەڵاتنی خێرا و ماراسۆنم. هەڵبەت هیچ قسەیەكەم لەم بارەوە نییە، بەڵام من بە پێی خوو و سروشتم راكەری ماراسۆنم. پێ خۆش بوون وشەیەكی نەگونجاو نییە، چونكە كاتێك هەموو شتێك بە باشی دەڕواتە پێش ، چ هەڵاتنی ماراسۆن و چ هەڵاتنی خێران چێژ بەخشن، بەڵام ئەگەر كارەكان بە باشی نەڕۆنە پێش هیچ چێژێك نابەخشن. بەڵام من بە پێی خوو و سروشتم مەودای دوور و درێژم پێ خۆشە. بۆ من هەر 4 ساڵ دەورەیەكی مامناوەندە، ئەم 4 ساڵە بە لای منەوە بەسە بۆ خولقانی شوناسێكی نوێ و دەنگێكی نوێ، لەم چوار ساڵەدا لە گەڵ پانتایەك لە سپێتی رووبەڕوو دەبینەوە كە دەبێ ئەو پانتا سپییە بە هێمای بچووك كە هیوادارین ئەم هێما بچووكە ئەدەبی باش بێت، پڕ بكەینەوە.
ئێوە چەن رۆمانی درێژتان نووسی و دواتر لە ساڵەكانی دەیەی 1960 دا رووتان هێنایە كورتە چیرۆك. بۆچی؟ بە شوێن چییەوە بوون كە تەنها لە رێگای كورتە چیرۆكەوە پێی دەگەیشتن؟
راستی ئەوەیە كورتە چیرۆك خۆی لە درگای دام. ئێمە هەموومان لە ژیانماندا ئەزموون بە دەست دێنین. هەموو ئێمە، مەبەستم زۆربەی ئێمەیە، ئەو كاتەی دەبین بە نووسەرێكی پیشەیی ، نووسین لە فۆڕمی كورتە چیرۆكمان ئەزموون كردبێ. كورتە چیرۆك ئامرازێكی باشە بۆ فێر كردنی چیرۆك نووسین، ئەوەی كە ئێمە سەردەمی شاگرد بوونمان لە كۆلێج یان دەورەی نووسەر بوونمان لە زانكۆیەك تەواو كردبێت ( هەندێ كەس دەچنە ئەم دەورەوەو هەندێ كەس ناڕۆن) زۆربەی نووسەران بە پرۆڤە كردن لە فۆڕمی كورتە چیرۆك كاری نووسینیان دەست پێ دەكەن، دواتر لە درێژەدا كورتە چیرۆك وە لا دەنێن و دەست دەكەن بە رۆمان نووسین، بە زۆری ئیتر ئاوڕ لە فۆڕمی كورتە چیرۆك نووسین نادەنەوە، هەڵبەت چەند نموونەیەكی دیاریش لەم بارەوە هەن. بۆ وێنە دەكرێ ئاماژە بدەین بە جان ئاپدایك و جۆیس كارۆل ئۆتس یان بێرنارد مالاموود، كە زۆر ئاسان لە هەر دوو فوڕمی كورتە چیرۆك و رۆماندا دەنووسن. من خۆم دەتوانم لە گەڵ 600 لاپەڕەدا هەڵبكەم، یان 800 لاپەڕە، 300 لاپەڕە باشترین فۆڕمە بە لای منەوە. بەڵام وەك پێشتر ئاماژەم پێ دا هەندێ جار فۆڕم نووسەر هەڵدەبژێرێ نەك نووسەر فۆڕم. لە ماوەی 5 دەیەدا كە خەریكی نووسینی چیرۆك و ئەدەبی گێڕانەوەم، دوو جار ئیلهامی كورت نووسین منی داگرتووە، جاری یەكەم دەیەی 1960 و جاری دووهەم ئەم دواییانە، بۆ ماوەی 2 ساڵی تەواو، جگە لە كورتە چیرۆك نەمدەتوانی بیر لە هیچ بكەمەوە، بە مانایەكی تر نەمدەتوانی بیر لە رۆمان بكەمەوە. تەنها بیرم لە كورتە چیرۆك دەكردەوە. مرۆڤ فێر دەبێت بەرامبەر بە سەرچاوەی ئیلهامەكەی پشوو درێژ بێت، منیش لەو سەردەمەدا كە كورتە چیرۆكم دەنووسی ئەم كارەم كرد، چونكە من عاشقی كتێبم، ئەو كاتەی كە كورتە چیرۆكم دەنووسی لەوانە بوو خەرێك بێت كتێبێك بێتە نووسین، بەڵام وا دیار بوو من نەمدەتوانی زیاتر لە 2-3 كورتە چیرۆك بنووسم. كورتە چیرۆكە جیاوازەكان كە هیچ گرێ دراوێتییەكیان پێكەوە نییە، دوای ئەوە بوو بڕیارم دا كورتە چیرۆكی پێكەوە گرێ دراو بنووسم، وەك ئەو كارەی شەهرزاد لە هەزار و یەكشەودا كردی، شتێك بنووسم لە كۆتاییدا گەورەتر لە كۆمەڵی بەشە پێك هێنەرەكانی بێت. كە وایە هەردوو كۆمەڵە كورتە چیرۆكی من واتە Lost in The Funhouse (لە دەیەی 1960) و چیرۆك درێژەی دەبێت (دەیەی 1990) كۆمەڵێك كورتە چیرۆكن كە هیوادارم ببن بە كتێبێك و تەنها چەن كورتە چیرۆكی جیاواز نەبن كە هیچ پێوەندییەكیان پێكەوە نەبێت.
من بەر لەوەی بە شێوەیەكی بەر بڵاو بچمە سەر قسە كردن لە كۆمەڵە چیرۆكی (چیرۆك درێژەی هەیە) دەمهەوێ بزانم بۆچی ئێمە كورتە چیرۆكمان زۆر پێ خۆشە؟
ئەمە بابەتی ئەو زنجیرە چیرۆكانەیە كە من نووسیومە. یەكێك لە كەسایەتییەكانی ئەم چیرۆكانە دەڵێت: پێی خۆشە بزانێت مرۆڤەكان چیرۆكەكانی ژیانی خۆیان وەك چیرۆك دەبینن یان نە، چونكە مرۆڤ لە كاتی لە دایك بوونییەوە تا ئەو كاتەی دەمرێ لە بەردەم زۆر گێڕانەوەو چیرۆكی جیاوازدایە، یان ئەوەی بە پێچەوانەوە ، ئەو پێناسەیەی كە ئێمە هەمانە بۆ چییەتی چیرۆك لە سەردەم و كولتوورێكی تایبەتدا رەنگدانەوەی مانای تەواو دراماتیكی ژیانە، دەرخەری گەشەی بیۆلۆژیكی مێشك و دەروونی كەسەكان. بە پێی ئەو قسانەی كە باسم كرد نووسینی كورتە چیرۆك ئیتر زۆر ورووژێنەر نییە، وا نییە؟ بەڵام من لە راستییدا لام وایە ئێمە نەك تەنها خۆمان بە تەواو وشیارانە یان نیوە وشیارانە بە كەسایەتی سەرەكی چیرۆكەكانی خۆمان دەزانین، بەڵكوو بە كەسایەتی دووهەم و چەندەمی چیرۆكی دیتران دەزانین. لام وا نیە نووسەرەكان وەها بیر بكەنەوە، مەبەستی من بیركردنەوەی وشیارانە نییە. من بۆچوونی ئەو دەروونناسانەم بە دڵە كە دەڵێن دەروونی وشیاری مرۆڤ لە رێگای درووست كردنی چیرۆكەكانەوە گەشەی كردوە، ئەمە دەبێ بە هۆی هەر بوونەوەرێكی عاقڵ بیر لەوە بكاتەوە ئەگەر ئەم كارە بەم شێوە بێت ئەنجامەكەی وەها دەبێت، بۆ وێنە ئەگەر بەم شێوە بێت من هەڵدێم، ئەگەر بەو شێوە بێت ئەو شتە دەخۆم، ئەگەر وەها بێت بە گەرمی لە گەڵ فڵانە كەسدا قسە دەكەم. لە قۆناغی ئەگەر وەها بێت، ئەوكات وەها دەبێت تا قۆناغی وەك ئەوەی و وەها دەبێت، ئەگەر رەوتی چیرۆك نووسین و چیرۆك بێژی بەم دوو شێوەیەی سەرەوە دەست پێ بكات، مەودایەكی دوور لە بەردەستدا نییە. من لام وایە ئێمە مرۆڤەكان هەر لە سەرەتاوە- واتە لەو كاتەوەی كە زمان داهێنراوە بە دڵنیاییەوە بۆ یەكتر چیرۆك دەگێڕینەوە.
ئەمە ئەو دەخاتە روو زەمان چەند گرینگە لە چیرۆكەكانتاندا چەندە گرینگە و چەندە عاشقی فیزیای. كۆمەڵە چیرۆكی دووهەمی ئێوە زۆر دەربارەی فیزیایە. ئێوە زۆر یاسا و رێسای فیزیاییتان هەیە كە لە چیرۆكەكانتاندا كەڵكی لێ وەردەگرن.بۆ چی؟
فیزیا –فیزیای مۆدێڕن- بۆ وێنەی فیزیای ئەستێرە ناسی و فیزیای كوانتۆم- وەك زۆربەی شتەكانی تر- زۆر خوازەی گونجا و باش دەخەنە بەردەست نووسەر. وەك دەزانن فیزیا لە باری خوازەوە زۆر دەوڵەمەندە، بەشێك لەم خوازانە دەكرێ لە كتێبدا بە كار ببرێن. چیرۆكەكان دەربارەی كاتن. چیرۆكەكان لە كاتدا دەژین ، وەك شەهرزادی گەورە فێرمان دەكات، چیرۆكەكان جگە لەوەی رێگایەك نین بۆ بە سەر بردنی كات بەڵكوو رێگایەكن بۆ ئەوەی كات را بگرن. واتە هەر چیرۆكێك رێگایەكە بۆ گەیشتن بە كۆتایی، لە حاڵێكدا لە گەیشتنە كۆتایی لە رێگای چیرۆكەوە دەخەینە دواوە. ئەگەر كۆتاییەك بوونی نەبێت چیرۆك بێ فۆڕم دەبێت، بەڵام هەر كەسەو دەیهەوێ لە ماوەیەكدا كە پێی خۆشەو لە كاتێكدا كە دیاری كردوە بە گێڕانەوەیەكی گونجاو بە خاڵی كۆتایی بگات.
ئەو چیرۆكانەی لە كۆمەڵە چیرۆكی “چیرۆك درێژەی دەبێ”دا هێناوتن هەموویان دەربارەی خستنە دواوەی مەرگ و خاڵی كۆتایین. وا دیارە هەموو چیرۆكەكان دەربارەی دوایین شتەكانن، تەنانەت لە یەكێك لە چیرۆكەكاندا مامۆستایەكی زانكۆ چەن وتارێك دەدا و دەست بە جێ رادەگەیەنێت ئەمە دوایین وتاردانیەتی. ئەم چیرۆكە لە باری كاتەوە دەتوانین بڵێن لە كۆتایی سەدەی بیستەمدا نووسراوە. ئاخۆ ئەم شتانەتان لە بەرچاو بووە؟
دەبینی ئێستا من گەیشتوومەتە تەمەنێك كە دەبێ خانە نشین بم، شتێكی ناسروشتییە نووسەرێك لە تەمەنی مندا تۆزێ بە بیری كۆتایی رێگاوە نەبێت. بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە كە هیوادار بم كتێبەكەم كتێبێكی قورس و نەخۆش بێت. هیوادارم بە هیچ شێوەیەك وەها نەبێت.
نە ، راست بە پێچەوانەوە كتێبێكی سەرنج راكێش و چێژ بەخشە.
من زۆرتر گرینگی بە پێكەنین دەدەم نەك بە ناوچاو ترش كردن و مڕ و مۆچ بوون، هەر چەن هەڵبەت هەردووكی ئەم دوو حاڵەتە بە لامەوە جێگای رێزە. وەك چۆن هەم فۆڕمی كورتە چیرۆك و هەم فۆڕمی رۆمان بە لامەوە جێگای رێزە. بەڵام بە گشتی ئێوە راست دەكەن. مرۆڤەكانی ناو چیرۆكەكان وەك شەهرزاد لە گەڵ جۆرێ كۆتایی نادیاردا رووبەڕوو دەبنەوە.
وا دیارە پێت خۆشە بەر لە كۆتایی هاتن بەم وتووێژە چیرۆكێكی ترمان بۆ بگێڕیتەوە؟
كە یەكەم جار لە ساڵەكانی 1960 دا هۆگریم بە فۆڕمی كورتە چیرۆك گرت، بڕیارم دا بە نووسین كورتترین چیرۆكەكانی زمانی ئینگلیزی دەست پێ بكەم، چیرۆكێك كە لە هەمانكاتدا ئەوەندە بەربڵاو بێت كە تا ناكۆتا درێژەی هەبێت. من ئەو سەردەم لە ژێر كاریگەری چیرۆك نووسی ئاڕژانتینی “خورخە لۆئیس بۆرخس”دا بووم. چیرۆك بەم شێوە دەستی پێ دەكرد. هەبوو نەبوو. چیرۆكێك بوو كە بەم شێوە دەستی پێ دەكرد. هەبوو نەبوو. ناوی ئەم چیرۆكە Frame Tale ە. هەڵبەت ئەم چیرۆكە كەسایەتی نییە، گەڵالەی نییە، بەڵام خاڵی گرینگ لە كورت بوونیدایە، چیرۆكی كورت یانی ئەمە. ئەم چیرۆكە هەروەها دەرخەری حەزی دەروونی مرۆڤەكانە بۆ چیرۆك بێژی لە نەستیاندا. من لام وایە شەهرزاد ئەگەر تەنها ئەم ئامارزە بچووكەی هەبایە كێشەكەی چارەسەر دەكرا و پاشاش خەوی لێ دەكوت و دەیتوانی نووسینی رۆمانەكەی دەست پێ بكات. تەواو
ئاغای بارت بۆ ئەم وتووێژە
تكا دەكەم.ئێوەش ماندوو نەبن.
