رانانی: مستەفا زاهیدی
كێڤین مكیرنان (Kevin McKiernan) دەربارەی كوردەكان لە عێراق، ئێران و توركیا و سووریا نووسیویەتی لە ساڵی 1991ەوە، بەڵام ئەو ساڵی 1970 پیشەكەی خۆی وەك رۆژنامەنووس و ژۆڕنالیست دەستپێكرد و پەرژایە سەر تێكهەڵچوونە چەكدارانییەكانی ئەمریكییە رەسەنەكان. لە كتێبی كوردەكان خەڵكانێك كە بە شوێن وڵاتەكەیاندا دەگەڕێن (The Kurds a people in search of their homelands) وێكچوونەكان دەخاتە روو- نموونە هاوبەشەكانی وەك كەلتوور و زمان و جینۆساید بەكار دەبات- لە نێوان مێژووی ئەمریكییە رەسەنەكان و ئەزموونی كوردەكان. كوردەكان بە حەشیمەتێكی زیاتر لە 25 میلیۆن كەسەوە گەورەترین گرووپی ئیتنیكین لە دونیا كە دەسەڵاتی خۆیان نییە، بەڵام تا ئێستا بەردەوام لە هەوڵدان بۆ گەیشتن بە ئۆتۆنۆمی. دوای جەنگی یەكەمی جیهانی بەڵێن بە كوردەكان درا كە وڵاتێكی خۆیان هەبێت، بەڵام خەونەكان بە هۆی گوشاری ناسیۆنالیستە توركییەكان و سەرلەنوێ خۆ نوێكردنەوەی هاوپەیمانەكانەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رووخان. ساڵەكانی دواتری سەدە- سەدەی بیستەم- مێژووی كوردەكان پڕ بووە لە تێكهەڵچوونێكی بەردەوام.
كێڤین مكیرنان (Kevin McKiernan) مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە گەڵ گێڕانەوەی تایبەتی خۆی تێكەڵ كردووە، بەو شێوەیەی كە خۆی رووبەڕوو كوردەكان لە شاخەكان لە ئێران و عێراق و شانە نهێنیەكان لە توركیا و خانووی ئەمنی گەریلاكان لە سووریا و لوبنان بینیوە .
ئەم كتێبە 390 لاپەڕەییە لە 5 بەش یان وەك نووسەر دیاری كردووە لە 5 كتێب پێك هاتووە. لە پێشەكی كتێبەكەدا نووسەر دەڵێت :” لە ماوەی 15 ساڵ سەفەرمدا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ژمارەیەكی زۆر كوردم بینی، ئەو كەسانەی كە منیان بانگهێشت دەكرد بۆ ماڵی خۆیان بەوەی كە ژیانیان لە نزیكەوە ببینم. گوێم لە چیرۆكەكانیان گرت و لە خەونەكانیاندا هاوبەش بووم و بەم بۆنەوە زۆر هەستم بە خۆشی دەكرد.
تیموسی وارگێر (Timothy warger) لە ناوەندی چاپ و بڵاوكردنەوەی (Sandra Dijkstra ) پێشنیاری پێكردم بەوەی كە كتێبێك دەربارەی كوردەكان ئامادە بكەم دوای ئەوەی راپۆرتێكم دەربارەی عێراق خوێندەوە. ”
لە كتێبی یەكەمدا یان بەشی یەكەمی كتێبەكەدا كە بە ناوی (The stage of set) 7 باس دێنێتە گۆڕ.
باسی یەكەم بە ناوی (Viva La fiesta ) (بژی جیژن و خۆشی). ئەم بەشە بەم شێوەیە دەست پێدەكات. لەگەڵ ئەوەی بۆڵدزێرەكان تەرمی 54 كەسیان هەڵدایەوە كە ساڵی 1983 لە لایەن سەربازەكانی سەدام حوسێنەوە ئێعدام كرابوون، ژمارەیەك لە كوردەكان كە لە كەمپە زۆرە ملێكاندا دەژیان بە شێوەیەكی كونجكۆڵانە دەستیان كرد بە هەڵدانەوەی زەوی. “ئەو تەرمانە تەنها كۆمەڵێك ئێسك بوون بە جل و بەرگەوە.” یەكێك لە پەنابەرەكان ئەوەی گوت. زۆربەی دیلەكان دەستیان بەسترابوو. پەنابەرێكیتر ئەمەی گوت. ئاماژە بوو بەوەی كە ئەم كەسانە زۆر بە پەلەپڕووزە و خێرا ئێعدام كراون.
باسی دووهەمی كتێبی یەكەم بە ناوی نەتەوەی شاراوە یان گەمارۆدراوی فەرامۆشكراو ( 1991: secret Nation or forgotten Enclave? )باس لە شەڕی كوێت و دواتر هۆكارەكانی سەركەوتنی شۆڕش لە كوردستانی باشوور دەكات.
لە باسی سێهەمی كتێبی یەكەمدا بە ناوی “جاری دووهەم كە سەردانی كوردستانم كرد” (A second Visit to Kurdistan) لەم بەشەدا ئەڵێت :” بۆ جاری دووهەم گەڕامەوە بۆ عێراق و توركیا لە پاییزی 1991 بە ڤیزەیەكی تایبەتەوە بۆ فێربوون و زانیاری وەرگرتن دەربارەی كوردەكان و ئەوەی كە بۆچی ئەمریكییەكان گرینگی بەم ناوچەیە دەدەن.” ئەو ئەڵێت لە ئیستانبووڵەوە كۆرسی تایبەتم دەسی پێكرد. لەوێوە سەردانی دیاربكەر دەكات. ” لە بەرەبەیانێكدا خۆم لە بەشی باشووری رۆژهەڵاتی توركیادا بینییەوە لە شارێكدا كە پێی دەڵێن دیاربەكر. دیاربەكر بە پێتەختی كوردەكان دەژمێردرێت. باس لە مێژووی دیاربەكرد و فەزای شاری شاری دیاربەكر و تەنانەت جۆری جل پۆشینی خەڵكی ئەو ناوچەیە و رەفتار و هەڵسووكەوتی خەڵكی ئەو ناوچەیە دەكات. هەروەها باس لەوە دەكات كە لەم شارە ژمارەیەك ئەمریكیم بینی كە ئەوانیش بە مەبەستێكی هاوشێوەی مەبەستی من، واتە بۆ كاركردن و لێكۆڵینەوە لەسەر كلتووری كوردەكان هاتبوونە ئەم شارە.
لە باسی چوارەمی كتێبی یەكەمدا بە ناوی تاوانەكان (Atrocities) باس لە تاوانەكانی هەڵەبجە و ئەنفال و كوشتنی بەكۆمەڵی بارزانییەكان و سەرجەم ئەو رووداوانە دەكات كە لە كوردستانی باشوور روویانداوە تا بەهاری 1991 و هەر لەم بەشەدا باس لە سولەیمانی 1991 دەكات و باس لە شوێنگەی جوگرافیایی سلێمانی دەكات.
لە بەشی 5ی كتێبی یەكەمدا باس بە ناوی The Leadership باس لە مێژووی دەسەڵاتدارێتی كوردستان ئەكات. یەكەم باس لە سەرۆك كۆماری بوونی مام جەلالەوە دەست پێدەكات لە ساڵی 2005. ئەڵێت :” كە ساڵی 2005 جەلال تاڵەبانی بوو بە سەرۆك كۆماری عێراق مەسعوود بارزانی بوو بە سەرۆكی حكوومەتی كوردستان، هەواڵەكە وەك بۆمب تەقیەوە. لێرەوە دەگەڕێتەوە بۆ دیداری خۆی لەگەڵ جەلال تاڵەبانی و ئەنووسێت :” ساڵی 1991 كە جەلال تاڵەبانیم بینی 56 ساڵی تەمەن بوو. كەسێكی قسەخۆش و زانا و ئەتەكێتی سیاسی هەبوو. ئەو یاسای خوێندبوو لە بەغداد. دەیەی 1960 و 1970 بوو بە ئەندامێكی باڵای پارتی دیمۆكراتی كوردستان، لە دەیەی 1970 دا تاڵەبانی چەند ساڵێك لە مۆسكۆ ژیا، پاشان لە كۆتاییەكانی دەیەی 1970دا PUKی دامەزراند. بەم شێوەیە باس لە سەرۆك كۆماری بوونی مام جەلال و كەسایەتی مام جەلال و ژیانی ئەو وەك سەرۆك كۆماری عێراقی نوێ دەكات و پاشان ئەو قسەیەی سەدام حوسێن دێنێتەوە كە عەفواتی بۆ هەموو كورد دەركردووە جگە لە مام جەلال.
هەر لەم بەشەدا باس لە پەیوەندی نێوان كورد و ئەمریكا دەكات ئەڵێت :” كوردەكان زۆریان پێ خۆشە بەوەی كە لە گەڵ ئەمریكا پەیوەندییەكی دۆستانەیان هەبێت، لە سەر ئەساسی پاراستنی بەرژوەندییەكی دوو لایەنە. بەڵام ئەم پەیوەندییە تا چەند پەیوەندییەكی دولایەنەیە؟ لەم بەشەدا دەپەرژێتە سەر پەیوەندییەكانی كورد و پارتە كوردییەكان لەگەڵ ئەمریكا و لای وایە كەمتر ئەم پەیوەندییە بە شێوەی دیپلۆماتیكی بەڕێوە چووە.”
هەر لەم بەشەدا باسێكی كورد لە كۆماری كوردستان و مێژووی كۆمار دەكات.
ئەم كتێبە لە بەشەكانیتردا دەپەرژێتە سەر كۆمەڵێك بابەتیتر وەك ” ئەلقاعیدە لە كوردستان” و تیرۆریسم لە كوردستان.
ئەم كتێبە ساڵی 2010لە لایەن دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی Martin press لە نیۆیۆرك چاپ و بڵاو كراوەتەوە.
