ئێدوارد بێرنشتاین، 18ی دێسامبری 1932 لە تەمەنی 82 ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.ئەو لە سەر ئەو باوەڕە بوو كە دەبێ گۆڕان لە بنەماكانی ماركسیزمدا بكرێ بۆیە تا كاتی مەرگی كۆمۆنیستەكان بە كەسێكیان دەزانی كە لە بۆچوونی ماركسیستی لای داوە.
بێرنشتاین ،رۆژنامەنووسێكی ئاڵمانی بوو كە سەرەتا لایەنگری بە تەواو مانای ماركسیسم (سۆسیالیزمی زانستی )بوو و سۆسیالیزمی زانستی بە تەنها رێگای رزگاری مرۆڤەكان لە دەست هەژاری، شەڕ، خەم و وێرانی دەزانی و لە بەر ئەم جۆرە بیركردنەوەیە نەیتوانی لە ئاڵمان درێژە بە كاری رۆژنامە نووسی بدات هەر بۆیە رۆشتە بەریتانیا و بۆ ماوەی 21 ساڵ لەوێ درێژەی بە كاری رۆژنامە نووسی دا. بە لەبەرچاو گرتنی دەروونناسی مرۆڤ، بێرنشتاین دواتر بەشێك لە بنەماكانی ماركسیسمی بە نازانستی زانی و دەستی كرد بە بڵاو كردنەوەی بۆچوونەكانی خۆی دەربارەی سۆسیال دیمۆكراسی Der Sozial Demokrat
یەكێ لەو خاڵانەی كە ببوو بە هۆی جیاوازی بۆچوونەكانی بێرنشتاین لە گەڵ ماركسیسم ئەوە بوو كە بێرنشتاین لە سەر ئەو باوەڕە بوو كە نابێ چینی مامناوەند لە كۆمەڵگا بسردرێتەوە، ئەو ئەنجامەی كە لە چیندا لە ئەزموونێكدا لە ساڵی 1982ەوە دەستی پێكرد و بوو بە هۆی ئەوەی ژمارەیەكی تریش لە حیزبە كۆمۆنیستەكانی دونیا لە بەرچاوی بگرن و باوەڕیان هێناوە بەوەی كە بینای سۆسیالیزم دەبێ ئارام ئارام دەست پێكات و دەست پێكەكەی لە سۆسیال دیمۆكراسییەوە بێت.
خاڵێكی تری جیاوازی بۆچوونەكانی بێرنشتاین لە گەڵ ماركسیسم ئەوە بوو كە بێرنشتاین لە سەر ئەو باوەڕە نەبوو كە كاپیتالیسم بە هۆی ناكۆكییە دەروونییەكانیەوە دەڕووخێ. بە پێی گریمانەی بێرنشتاین، چینی زەحمەتكێشی كۆمەڵگایەك سەرەتا دەبێ ئاگا بكرێتەوە، گەشە بكات و لە درێژ ماوەدا ببێ بە قورسایەكی سیاسی و لە رێگای دیمۆكراتیكەوە بگاتە دەسەڵات، یان ئەوەی ببێ بە هێزێكی گەورە لە دسەڵاتداو لەم شوێنەوە هەوڵ بدات بۆ رووخانی بونیادەكانی كاپیتالیزم. ئەو كاتە سۆسیال دیمۆكراسی دەست پێدەكات و دواتر هەنگاو بە هەنگاو، سۆسیالیزم جێگای دەگرێتەوەو لە رەوتی گوزار لە قۆناغەكاندا دەبێ ئاگاداری ئۆپۆرتۆنیستەكان بێن كە دەست نەخەنە ناو كارەكانەوە، چون هاتنیان و بەشداری كردنیان رەوتی بەرەوپێشچوون بەلاڕێدا دەبات ( چەند دەیە دواتر شكستی سۆسیالیزم لە سۆڤیەت و رۆژهەڵاتی ئورووپا راست بوونی مەترسیەكەی بێرنشتاینی خستە روو كە بەردەوام ئاگاداری دەكرنەوە نەوەك ئۆپۆرتۆنیستەكان بتوانن هێزی دەست تێوەردانیان ببێت. یەكێ لەو نموونانەی ئەو دەیهێنێتەوە بەم شێوەیە، راوچی لێزان سەرەتا راوەكەی خۆی ماندوو دەكات و كوشتنی نێچیری ماندوو كارێكی ئاسانە. بەڵام دەبێ ئاگادار بین لەم هەلومەرجەدا هەر تاك و گرووپێك دەیهەوێ راوی بكات. دەبێ ئاگاداری هەل پەرەستەكان بین.
بێرنشتاین لە سەر ئەو باوەڕەیە تەنها بە هاتنە مەیدانی هێزی كرێكار لە ناوەندەكانی دەسەڵاتدا ناتوانین بینای كاپتالیسم بڕووخێنین بە شێوەیەك كە نەكرێ درووست بكرێتەوە. دەبێ هاوكات كارە خراپەكان تایبەتمەندییە خراپەكانی كاپیتالیسم بۆ ئەو خەڵكانە ئاشكرا بكەین كە ئاگادار نین بۆ ئەوەی رەگەكانی كاپیتالیزم لە زەینی خەڵكدا بسڕینەوەو بۆ ئەم مەبەستە پێویستمان بە رووناكبیرانە. كە وایە لەم رەوتی خەباتەدا پێویستمان بە چینێكی رەوشەنگەرە لەوانە رۆژنامە نووسەكان، نووسەرەكان بە تایبەت چیرۆكنووسان كە خەڵك قسەیان لێ وەردەگرن،هەروەها دەرهێنەرەكانی سینەماو شانۆ.
بێرنشتاین دەوری رووناكبیرەكان (نووسەر، رۆژنامە نووس،هونەرمەند و مامۆستا) لە وێرانكردنی بینای كاپیتالیسم و داگیركاری و هەر چەشنە بونیادێكی زاڵم كاریگەرتر لە هەر هۆكارێكیتر دەزانی و وێرانكردنی ئەو بونیادانە بە قەڵەم ، نووسین و هونەر بە شێوەكە كە درووست ناكرێنەوە، چونكە نووسراوەكان و دەربڕینەكان لە زەینی خەڵكدا دەمێننەوەو دەیانكەن بە دوژمنی هەتاهەتایی زاڵمان و بۆرژواكان. بە پێی بۆچوونی بێرنێشتاین، كتێبێک، وتارێكی بەڵگەمەند، شانۆیەك و دیمەنێك و تەنانەت كۆپلەیەك شیعر یان كاریكاتۆرێ دەتوانێ كۆمەڵگایەك بگۆڕی و ئامادەیان بكات بۆ قبووڵ كردنی هەر چەشنە گۆڕانێك. بێرنشتاین لە شیكردنەوەی ئەم بۆچوونەی خۆیدا دەڵێت: تا چینی زەحمەتكێش نیگەرانی دابین كردنی بژیوی رۆژانەی بێت و ئاگاداری داهاتوو و مافەكانی خۆی نەبێت و نەڕواتە كۆڕ و جیهانی نووسین و تریبۆنەوە ناتوانێ هیوای بە سەركەوتن هەبێت. نابێ بكەوینە شەڕ لە گەڵ چینی مامناوەند كە لە باری ژمارەوە زیاترە لە هەموو چینەكانی تر، چونكە بە بێ یارمەتی وەرگرتن لەم چینە سەركەوتنی چینی زەحمەتكێش و چەوساوە مومکین نییە، لەبەرئەوەی چینی باڵادەست هێزی سەركوتی زەحمەتكێشەكان لە چینی مامناوەندەوە بە دەست دێنێ و بێگومان بە بێ بوونی وەها هۆكارێ ناتوانێ درێژە بە دەسەڵاتی خۆی بدات.
بە واتایەكی تر چینی سەرەوە كە پارێزەری كاپیتالیزمە بە ئەسپی چینی مامناوەند غار دەكات. كەوایە تا چینی مامناوەند كە لە دوو چینیتر زانست، لێهاتووی و كارامەیی زۆرترە كارەكانی چینی یەكەم لە رێگای ئەوەوە بەڕێوە دەچێ تا دڵنیا نەبێت بە رووخانی كاپیتالیزم بەرژوەندییەكانی لە دەست نادات ئەستەمە بە تەواوەتی بكەوێتە خزمەت چینی زەحمەتكێشەوە. كە وایە هەر سۆسیالیست خۆازێك دەبێ چینی مامناوەند بۆ لای خۆی رابكێشێ و ئەنجامی ئەم كارە سۆسیال دیمۆكراسییە، واتە رێگای قەد بڕ، كە دوای ئەوەی هێزی پەیدا كرد ناچارە بەرەو سۆسیالیزم حەرەكەت بكات.
چونكە وەها شۆڕشێك دەیهەوێ هەموو شت بە خێرایی بگۆڕێ و بۆ پێشكەوتن هیچ شتێك نامێنێتەوەو چونكە شۆرشیەكان، بەبێ هەبوونی ئەزموونی پێویست، دەیانهەوێ خۆیان دەسەڵات بە دەستەوە بگرن دەبن بە هۆی پەژیوانی و ناڕەزایەتی جەماوەرو لەم هەلومەرجەدا بۆ پاراستنی سیستەم، دیكتاتۆری سەربازی یان هەر شێوەیەكی تر جێگای دیكتاتۆری پرۆلتاریا دەگرێتەوەو جەماوەری خەڵك خۆزگە بە رابردووەوەو دەخوازن. بێرنشتاین بەم بەڵگاندنانە بەو ئامانجە دەگات بە جێگای شۆڕش دەبێ هەوڵی گۆڕان بدەین.
بێرنشتاین ئامادە نابێت هیچ شتێ دەربارەی یۆتۆپیا ببیستێ. ئەو دەڵێ ئەگەر هاوتەریب لە گەڵ گۆرانەكان بەرەو سۆسیال دیمۆكراسی و گەشە، ئاستی تێگەیشتن و زانیاری خەڵك نەڕواتە سەر سەركەوتن بە دەست نایەت.
بێرنشتاین لە یەكێك لە وتارەكانیدا دەنووسێت: نابێ دڵ بە شۆڕشێكی رەها خۆش بكەین، دەبێ بە شێوەی دیمۆكراتیك و لە رێگایەكی ئارامەوە دەسەڵات لە كۆمەڵگا بگرینە دەست. دەبێ دەروونی خەڵكی رەشۆكی رۆشن بكەینەوەو بە ئاگایان بێنینەو و لەوە بگەن نابێ تەنها بیر لە دابین كردنی بژیوی ژیانی رۆژانە بكەنەوە، دەبێ بەرەو یەكسانی و عەداڵەتی كۆمەڵایەتی-ئابووری هەنگاو هەڵبگرن. چونكە ئازادی سیاسی بەس نیە بۆ بەختەوەر بوون بەختەوەرانە ژیان.
بێرنشتاین ئامۆژە دەدات: خەڵك بەرامبەر بە ئەخلاقیات هەر چەن زۆر جار خۆیان پێشێلی دەكەن هەستیارن و باوەڕ بە كەسێك دەكەن كە لە باری ئەخلاقیەوە كێشەی نەبێت، كە وایە هەر شۆرشگێڕێكی رێگای سۆسیالیزم ، سەرەتا دەبێ خۆی بە چەكی ئەخلاقیات تەیار بكات و سەرچەشن و نموونە بێت بۆ ئەوەی خەڵك قسەو كردەكانی قبووڵ بكەن و پشتیوانی لێ بكەن.
http://www.zendagi.com