لە ئێران دەرهێنەرێكی خۆشەویست و ناسراون، بە تایبەت لە ناو رەخنەگرانی سینەماییدا، زۆربەی ئەو رەخنەگرانەی بانگەشەی ئەوە دەكەن سینەما زۆر باش دەناسن ، بە دڵنیاییەوە دەربارەی بەرهەمەكانی تۆ شتێكیان نووسیوە. بەڵام هەر ئەم رەخنەگرانە لە لێكدانەوەی دوو بەرهەمی دواییتاندا بە ئاكامێك نەگەیشتوون.
ئەو كاتەی فیلم دەرهەست دەبێ، ناكرێ دەربارەی بە ئاسانی قسە بكەی. ئەو كاتەی لە گەڵ سینەمایەكی دیاریكراودا رووبەڕوو دەبینەوە، واتە ئەو كاتەی لە گەڵ چیرۆكێكی یەكدەست دا رووبەڕووین، تەفسیرەكان زۆر جیاواز نین، بەڵام بە هەر رادەیەك دەرهەست بوون لە سینەمدا زیاتر و زیاتر بێت، واتە ئەو كاتەی لە گەڵ سینەمای دەرهەستدا رووبەڕوو دەبینەوە، تەفسیری جیاوازمان هەیە و جیاوازییەكانیان زۆر و زۆرتر دەبێت. كێشە لێرەدایە، ئەو كاتەی بینەران لە گەڵ جیهانی دەرهەستدا رووبەڕوو دەبنەوە، بە دڵنیاییەوە لە گەڵ تەفسیری جیاوازیشدا رووبەڕوو دەبنەوە. لایەنگرانی سینەماو رەخنەگرانی سینەماش هەر كامەیان بیركردنەوەو ئایدیای تایبەت بە خۆیان هەیە، كە وایە سرووشتیە لە گەڵ تەفسیری جیاوازدا رووبەڕوو ببینەوە.
هەر چەن رەخنەگرێك بانگەشەی ئەوە بكات كە تێگەیشتنی باشی بووە لە فیلەمەكانی ئێوە، هەمدیسان دڵنیا نەبوونێك دەبینین كە دەكرێ بەو پێیە رەخنە لە رەخنەگران بگیردرێ، ئەم بابەتە بە تایبەت دەربارەی”ئینلەند ئێمپایەر” بە روونی دەبیندرێ. بۆچوونی ئێوە دەربارەی ئەم دڵنیا نەبوونەوە و هەڵهێنجانی تایبەت لە بەرهەمەكانتان چییە؟
ئەم بابەتە راست وەك خودی ژیان دەچێ، لامان وایە هەموومان جیهانێكی وەك یەك دەبینین، بەڵام وا نییە. ئەو كاتەی لە گەڵ جیهانی دەرهەستدا رووبەڕوو دەبینەوە، ئەو تەفسیرانەی هەر ئینسانێك لە رووداوەكانی ئەم جیهانە دەرهەستە دەیدا بە دەستەوە، لە گەڵ تەفسیری ئەویتردا جیاوازە. سینەماش بۆ زۆری رەنگدانەوەی ئەو جیهانەیە كە تێیدا دەژین. سینەماش وەك ژیان دەتوانێ جیهانێكی عاددی هەبێ یان ئەوەی جیهانێكی دەرهەستی ببێت. كە وایە لە گەڵ تەفسیری جیاوازدا رووبەڕوو دەبینەوەو رەنگە كەسێك بە دڵنیاییەوە بڵێت ئەو شتەی كە من بیری لێ دەكەمەوە راستە بەڵام كەسێكی تریش پەیدا دەبێت پێی بڵێت نا، نا، نا، ئەوە منم راست دەكەم و درووست بیر دەكەمەوە. دەی خۆ لە ژیانیشدا ئەم رووداوانە روو دەدەن. لە ژیانیشدا راست لە گەڵ ئەم دیاردە رووبەڕوو دەبینەوە.
كە وایە هاوڕای لە گەڵ ئەو تەفسیرە جیاوازانەی لە فیلمەكانت دەكرێ؟
بەڵێ، بە تەواوی. چونكە هەر بینەرێك دەگەڕێتەوە بۆ تەفسیر و راڤەی خۆی.
لە فیلمەكانی ئێوەدا و بە تایبەت فیلمە نوێكانتا و بە تایبەت لە “ئینلەند ئێمپایەر”دا سنووری واقع و خەون بە تەواوی دیاری ناكرێ، لە بنەڕەتدا تێگەیشتنی ئێوە لە واقع و رۆیا چییە؟ بۆچی سنووری ئەم دوانە لە فیلمەكانتاندا ئەوەندە باریكە؟
بەر لە هەر شتێك پێت بڵێم كە واقع بۆ من واتە هەموو شت. هەم جیهانی دیاری كراو و هەست پێكرا و هەم جیهانی دەرهەست. راست هەموو شتە. واقع بوون واتە بە تەواوەتی. بەڵام لەم فیلمەدا ئەم تەواوەتییە نیشان نادرێ، تەنها لە گەڵ چەن لەختە لە ژیاندا رووبەڕووین و ئەو چیرۆكەی لە فیلەكەدا دەگێڕدرێتەوە، دەبێ بە شێوەیەكی هەستی لێی بگەی. هەر بینەرێك دەبێ بگەڕێتەوە بۆ هەستی خۆی. فیلم ئێمە دەبا بۆ جیهانێكیتر و دەبێ شتگەلێكی نوێ ئەزموون بكەین.
بەڵام هێشتا قانع و رازی نەبووم.
وتم واقع واتە هەموو شت. بەڵام فیلمەكە تەنها لەختەیەك لە ژیان نیشان دەدا و هەر چیرۆكێك لەتێك لە واقعێكی گەورە، گەورەو گەورتر و “ئینلەند ئێپایەر”یش لەختەیەكە لە دێمەنێكی گەورەو گەورەتر. ئینلەند ئێمپایەر بە تایبەت، ئەزموونێكی لە جیهانی ژنێكی تایبەت. لەم فیلمەدا، لە گەڵ زۆر شتی دەرهەستدا رووبەڕوو دەبینەوە، بەڵام هەر ئەم شتە دەرهەستانە دەكرێ بە شێوەیەكی هەستی دەركیان پێ بكرێت. زۆر ئەستەمە لە چوارچێوەی وشەكاندا ئەمە شی بكرێتەوە، بەڵام لە هەر بینەرێكدا بە شێوەیەك رەنگ دەداتەوە. كە وایە سینەما ئێوە دەباتە جیهانێكەوە كە تەنها لە بەر سینەما و بە بۆنەی سینەماوە بوونی هەیەو ئێمە تا قووڵاییەكانی ئەم جیهانە دەڕۆینە پێش و ئەزموونی دەكەین و هەستی پێ دەكەین. تەفسیر و لێكدانەوەی ئێمە بۆ فیلم بە پێی ئەو شتە جوانە شكڵ دەگرێ كە من ناوم ناوە “بینین”(شهود). كێشە لێرەدایە ئێمە لە ژیانی رۆژانەماندا بە دیتن لە زۆربەی شتەكان دەگەین، بەڵام ئەو كاتەی دەگەینە سینەما و باس لە سینەما دەكرێ لە هەستمان كەڵك وەرناگرین.
ئێوە ساڵانێكی زۆر مامۆستای یۆگا و مدیتەیشن (Meditation) بوون و چەن كاتژمێر لە شەو و رۆژتان بۆ ئەم كارە تەرخانە دەكرد. جیهانی Meditation و یۆگا جیهانێكی ئارامە، بەڵام لە فیلمەكانی ئێوەدا لە گەڵ جیهانێكی سەیر و ناباودا رووبەڕوو دەبینەوە، چ كەسایەتییەكان و چ شوێنەكان! هەر وەها ئاڵۆزی وبشێوی زۆر دەبینین لە فیلمەكانتدا. ئەم پاڕادۆكس بوونە چۆن دەبینی؟
بۆ هەر كوێی جیهان دەڕۆم ئەم پرسیارەم لێ دەپرسن، پێم دەڵێن دەیوید، تۆ خۆ ئینسانێكی شادیت، یۆگا و Meditation دەكەی و خۆشت لە سەر ئەو باوەڕەی كە لە Meditation دا لە پێشكەوتندای، ئەی بۆ چیرۆكەكانت ئەوەندە رەش و شێواون.
ئەوی راستی بێت، كێشە لێرەدایە كە ئێوە هیچكات وەڵامێكتان بەم پرسیارە نەداوەتەوە كە (بەردەنگەكانتان) رازی بكات.
زۆر باشە، هەوڵ دەدەم ئەم جارە وەڵام بدەمەوە. وەڵامم هەردەم ئەمەیە كە مۆسیقا، كتێب و چیرۆكەكان، رەنگدانەوەی ئەو جیهانەن كە تێیدا دەژین و ئێمەش لە جیهانێكی ئازاردەر و ئاڵۆزدا دەژین. جیهان پڕە لە رەنج و نەزانین و شتە خراپەكان. ئەم چیرۆكانە، واتە بیرۆكەكەیان، لە جیهانی خۆمانەوە سەرچاوە دەگرێ و چیرۆكەكان بەم شێوە بیچم دەگرن. لە چیرۆكێكی باشی راستەقینەدا كۆمەڵێك لە تارمایییەكان، پاڕادۆكسەكان و مەرگ و ژیان دەبینین. بەڵام خاڵی گرینگ لێرەدایە هونەرمەند بۆ خستنە رووی ئازار و ئەزیەتی خۆی كە پێویست ناكا ئازار بچێژێ، دەبێ لە رەنج و ئازار بگات. تێگەیشتن باشترین كارە كە مرۆڤ لە باشترین هەلوومەرجدا دەتوانێ ئەنجامی بدات و زۆر باشترە كە رەنج و ئازار لە سەر پەردەی سینەما یان لە كتێبەكاندا ببینین نەك لە ژیانماندا.
ئاخۆ لە ژیانی رۆحی و زەینیشتاندا لە گەڵ ئەم ئاڵۆزی و شێواوییەدا رووبەڕوون و هەر دەم بیركردنەوەتان ئاڵۆز و شێواوە؟ بۆ هەڵهاتن لەم شێواوییانەیە پەناتان بردوە بۆ مەدیتەیشن؟
نە، مەدیتەیشنی بەرز (Transcendental Meditation) تەكنیكێكی زەینییە. ئەم تەكنییكە ، لە راستییدا، جۆرێ مەدیتەیشنە كە باوەگەورەكانمان ئەنجامیان داوە، بەڵام جیاوازییەكەی ئەوەیە كە هەموو كەس دەتوانێ فێری بێ و خۆی بخاتە ناوی. خۆ خستە ناو قووڵایەكانی توناوتوونی شاراوەی زەین و بیركردنەوەمان. ئەزموونێك سەرتر لە ئەقیانووسی هەرمان و بێ كۆتا لە تێگەیشتنی رەسەن و خۆشحاڵانەی ئینسان. ئەم ئەقیانووسی، وزەیەكی یەكدەستە لە زانستی مۆدێڕن و شوێنێكی كە هەموو سەرچەشن و بیركردنەوەكانی مرۆڤایەتی لەوێیە. ئەو كاتەی خۆت دەخەیتە ناو ئەم قوڵایانەوەو وەها توێژگەلێكی قووڵی زەینی دەبینی، ئەو كاتەی لەوێدا دەژیت و لە گەڵی گەورە دەبیت، ژیان بۆتان باشتر و باشتر دەبێت. ئەم تێگەیشتنە رەسەنە، تایبەتمەندی گەلێكتان پێشكەش دەكات، هۆش و بیرێكی ناكۆتا، شادی و خۆشحالێەكی بێ ئەوپەڕ، داهێنانی بێ سنوور، وزەی لە بێخ نەهاتوو، ئارامشێكی تەواو، عەشقێكی بێ ئەوپەڕ، واتە بە یارمەتی ئەم شێوەیە دەتوانی قووڵترین توێژ و چینەكانی ژیان ئەزموون بكەی. ئەو كاتەی لە یەكەم مەدیتەیشنەكانەوە، مەدیتەیشنی بەرز ئەزموون دەكەن، تایبەتمەندیگەلێك لە ئێوەدا گەشە دەكا و هێدی هێدی رەش بینی لە ئێوەدا كەم دەبێتەوەو قەیرانەكان، دڵەڕاوكەكان، سترێسەكان، خەم، تووڕەیی و رق و ترس لە ئێوەدا لە ناو دەچێ. هەموو ئەم تایبەتمەندییە خراپانەتان لێ دوور دەكەوێتەوەو بە ئازادییەكی زۆرترەوە باشتر و باشتر كار دەكەی. ئەو كاتە شادتر دەبی َ و كاری باشترت لە دەست دێ. ئایدیای باشتر بە زەینتان دەگا و داهێنانی زۆرترتان دەبێ. وزەتان زۆرتر دەبێ و زیاتر قەدری ژیان و كێشەكانی دەزانن و تێگەیشتنتان لە ژیان و كێشەكانی زۆرتر دەبێت. مەدیتەیشنی بەرز بە راست شتێكی سەر سووڕ هێنەرە.
لە رۆژدا چەندە پرۆڤەت هەیە؟
بیست خولەك بەیانیان و بیست خولە دوانیوەڕوان. ئەو كاتەی ئەم پرۆڤەیە بە رێك و پێكی ئەنجام دەدەی و دەڕۆیتە سەر كار دەبینی ژیان چەن باشتر دەبێت. با شتێك بزانی، مەدیتەیشنی بەرز ئایین یان ئایینزا نییە، تەنها تەكنیكێكی زەینە و لە گەڵ هیچ باوەڕێكدا دژایەتی نییە. تەكنیكێكە بۆ هەموو مرۆڤەكانی سەر زەوی، لە هەر كوێ بن.
دامەزراوەی دەیوید لینچیش لەم بوارەدا كار دەكات؟
بەڵێ، دامەزراوەی دەیوید لینچ بە مەبەستی زانیاری دان و فێر كردنی مەدیتەیشن دامەزراوەو لەو داهاتەی بە دەستی دێنێ، كەرەسە و ئامرازە پێویستەكان دەخاتە خزمەت هەر خوێندكار و فێر خوازێكەوە كە پێی خۆشە مەدیتەیشن بكات، یان هەر قوتابخانەیەك كە بیهەوێ ئەم خولە بۆ قوتابییەكانی بكاتەوە. تا ئێستا ، لە ویلایەتە یەكگرتوەوكان، بیست قوتابی و هەزاران خوێندكار پەروەردە كراون. بیست و نۆ وڵاتمان لە ئەمریكای باشوور ساپۆرت كردوەو كۆمەڵێك بەرنامەشمان لە وڵاتانی ئەمریكای باشوور بووە. دوو وڵات لە ئەفریقای باشوور لە ژێر چەتری ئێمەدان و ئێستا لە ئورووپاش خەریكی كارین. خەڵكێش پێشوازی باشی لێ دەكەن، چونكە شێوازەكانی تریان تاقی كردۆتەوەو لایان وا نەبوو مەدیتەیشن وەڵام بداتەوەو سەركەوتووبێت، بەڵام كە دیتیان قوتابخانەكان زۆر باش كار دەكەن، ئەوانیش هاتوون و خوازیارن لە قوتابخانەكانیاندا ئەم چالاكییانە رێك بخەن، چونكە بە راست سەركەوتووەو مرۆڤ دەباتە قوڵترین توێژ و چینەكانی ژیانەوە.
جیهانی فیلمەكانی دەیوید لینچ، لانیكەم چەن تایبەتمەندی دیاریان هەیە، یەكیان كەڵكەڵەی “شوناس”ە. چ لە فیلمە سەرەتاییەكانتاندا وەك”پیاوی شێوە فیل” كە بە روونی ئەم كەڵكەڵە دیارەو چ لە “ئینلەند ئیمپایەر” كە كەسایەتی سەرەكی فیلم، بە ڕواڵەت تووشی قەیرانی شوناس بووە، بۆچی ئەوەندە كەڵكەڵەی شوناستان هەیە؟
ئەوی راستی بێت ئەمانە ئەم بیرۆكانەن من دەبەنە پێش. هیچ كات من دەربارەی ناوەرۆك یان هەڵهێنجانەكانی فیلمەكانم قسەم نەكردوە. تەنها بیرۆكەیەك دەگاتە زەینم و بە پێی ئەو بیرۆكە دەڕۆمە پێش، هەموو كارم ئەوەیە بیرۆكەكان ببین و ببیستم و هەستیان پێ بكەم. من بە دوو هۆكار عاشقی بیرۆكەكان دەبم. یەكەمیان لە بەر خودی بیرۆكەكە و ئەویتریان رێگایەك كە سینەما دەتوانێ ئەم بیرۆكە دەرببڕێ. ئەمە بیرۆكەكانن من دەبەنە پێش، رەنگە خۆشم لە سەرەتادا لە مەبەست و ناوەرۆكی بیرۆكەیەك كە دەگاتە زەینم نەگەم، بەڵام دەربارەی بیردەكەمەوەو هەر لەم ساتەدا كوت و پڕ شتێ دەردەكەوێ، مانایەك دەردەكەوێ. بەڵام بەمانەشەوە، من بۆ خۆم لێی دەگەم، وەك هەر بینەرێكی تر كە كاتێك فیلم دەبینێ، بۆ خۆی و لە روانگەی خۆیەوە لێی تێدەگات، نەك بۆ دیتران و لە روانگەی ئەوانەوە. ئەگەر هەست دەكەی فیلمەكانم دەربارەی شوناسن، زۆر باشە، منیش لام وایە، بەڵام رەنگە بۆ كەسێكی تر بە تەواوەتی شتێكیتر بێت.
ئاخۆ لات وا نییە مرۆڤەكان تووشی قەیران شوناس بوون و هۆی هۆگری ئێوەش بە “شوناس”هەر ئەمەیە؟ ژیانی مۆدێرن و قەیرانی شوناس پێكەوە گرێ دراو دەبینی؟
مرۆڤەكان هەردەم لە رووبەڕوو بوونەوە لە گەڵ قەیرانەكاندان، قەیرانێك دوای قەیرانێكیتر. وەك دەزانی بە رواڵەت ژیان پڕ لە بشێوی، بەڵام لام وایە بۆ گەیشتن بە ئارامش رێگا چارەیەك بوونی هەیە.
ئەم رێگاچارە چییە؟
كلیلی ئارامش بۆ هەر مرۆڤێك، بە باوەڕی من، ئەزموون كردنی قووڵترین توێژەكانی ژیانە بە شێوەی مەدیتەیشنی بەرز. ئەوەی كە رۆژی دوو جار پرۆڤەی دەكەم. ئەو كاتەی راهێنانت دەست پێكرد و كات تێپەڕی، لە گەڵ ئەو نوورە بێ ئەو پەڕەو هۆش و بیری درەوشاوەو داهینان و شادییدا رووبەڕوو دەبیتەوە كە لە دەروونی تۆدایەو دەزانی ئەو كات ژیان چەندە باشتر دەبێت. كلیلی ئارامش لەم جیهانەدا، زیندوو كردنەوەی ئەم هێزە ئەبەدیەیە، ئەم هێزە یەكدەستە. زیندو كردنەوەی ئارامش، بە سازدانی گرووپەكانی مەدیتەیشن. باوەڕ كە ئەگەر وەها شتێ روو بدات، دەبینی كە شادی هەموو جیهانی گرتۆتەوە. بەم شێوەكارە، ئارامشی راستەقینە دەردەكەوێ، وەك ئاشتی و ئارامش، نەبوونی جەنگ نییە. ئاشتی نەبوونی شتە نگەتیڤ و خراپەكانە لە جیهاندا. بە زیندوو كردنەوەی مەدیتەیشنی بەرز و پرۆڤە كردن لە سەری دەتوانین ئارامش بگەڕێننەوە بۆ مرۆڤەكان. بە زیندوو كردنەوەی مەدیتەیشن، واتە ئەو هێزە سەرسووڕ هێنەرەی كە هی هەموو مرۆڤەكانە، نووری یەك بوون لە ناو هەموو رەگەز و كەلتوورەكاندا دەبیندرێ و هەموو رەگەز و كەلتوورەكان رێزیان دەبێت بە لامانەوە. بە بوونی گرووپەكانی مەدیتەیشن، گرووپێك لە پسپۆرانی لێهاتووی مەدیتەیشن كەبتوانن ئەم هێزە سەنتراڵەی شعوور و تێگەیشتن مرۆڤەكانا زیندوو بكەنەوە، ئەم ئارامشە بە دی دێت. بەڵام دەزانی كێشە لە چی دایە؟ كێشە لێرەدایە ئەم مەدیتیتۆرە پسپۆرانە لە وڵاتەكاندا زۆر كەمن. لە باری ئامارییەوە تەنها كەمتر لە یەك لە سەدی مرۆڤەكانی هەموو وڵاتەكان وەها هێزێكیان هەیەو وزەیان سەنتراڵە. وزەی سەنتراڵ واتە شوێنێك كە هەمو هێزەكان لەوێدا كۆبوونەتەوەو بە ئاسانی دەكرێ بە كار بهێندرێن. كە ئەم وزەیە ئازاد بكرێ، بە شێوەیەكی سەنتراڵ بە خێرایی نوور دەڕواتە پێش. چونكە هێزەكان لەم بەشەی وزەی سەنتراڵدا كۆبۆتەوە. هەر بۆیە، پسپۆرانی لێزانی مەدیتەیشن، بە شێوەی گرووپ لە ناو تازە فێر بوواندا پرۆڤە و راهێنانی دەكەن، چونكە وزەی گرووپ زۆر زیاترە لە وزەی مرۆڤەكان بە تەنهایی، دەزانی دەكرێ چ بكرێ؟ دەكرێ گرووپ ساز بكرێ، یان تەنانەت قوتابخانە ساز بكرێ، تاقمێك لە قوتابییەكان ئەم تەكنیك و شێوە كارە پێش كەوتووە فێر ببن؟ هەروەها قوتابییەكانیش دەتوانن هەموو رۆژێ دوو جار ئەم راهێنانە بە گرووپ ئەنجام بدەن و بەم كارە تیشكی وزەكانیان بڵاو دەبێتەوەو هەموو وڵات دەگرێتەوە. باوەڕكە، ئەم كارە زۆر زۆر سەرنج راكێش و سەیر و سەمەرەیە. هەر رۆژەو كەسانێكی زیاتر خوازیاری ئەوەن ئەنجامی بدەن و پشتیوانی لێ دەكەن. زۆر قوتابخانە لە ئەمریكا خوازیاری سازدانی خولەكانی مەدیتەیشنی بەرزن، چونكە بە چاوی خۆیان بینیویانە ئەم راهێنانە چەن بە كەڵكە بۆ قوتابییەكان. باوەڕ ناكەن، بەڵام مەدیتەیشنی بەرز، قوتابیانی مەترسییدار، تووڕەو خەمۆكی گۆڕاوەو ئەوانە هەمدیسان گەڕاونەتەوە بۆ قوتابخانەو جارێكیتر لە گەڵ ئەوانیتردا هاوكاری و هەڵسووكەوتیان كردوەو جارێكیتر رێزیان لە مامۆستاكەیان گرتووەو دەستبەرداری توندووتیژی بوون. باوەڕ ناكەن مەدیتەیشنی بەرز بەری بە چ خۆكوشتنگەلێك گرتووەو چ كەسانێكی لە خەمۆكی بوون رزگار كردووە. ئەم وزەیە، وەزیەكە كە هەموو مرۆڤەكان هەیانەو كە كەسێك چالاكی دەكاتەوە، لە بنەڕەتدا وزەی نووستووی تەواو و بێ ئەو پەڕی خۆی چالاك كردۆتەوە و وزەی نووستووی بێ ئەو پەڕی مرۆڤ، واتە زانینی راستەقینەو رووناكی بیر. پەروەردەو راهێنان، دەبێ ئەم وزە نووستووەی قوتابییان چالاك بكەنەوەو باوەڕكەن بەوەی كە مەدیتەیشن ئەم كارە دەكات. كە مەدیتەیشن بكەن، فێری زانستی هۆش دەبن و لە دەرس خوێندنیشدا سەركەوتووتر دەبن. دووجار پرۆڤە و راهێنانی مەدیتەیشنی بەرز لە رۆژدا و زیندوو كردنەوەی قووڵترین توێژەكانی ژیان و پەروەردە كردنیان، ئەنجامەكەی دەبێ بە هۆی زیاتر بوونی رۆژ لە گەڵ رۆژی توانایی داهێنان، شادی و ئەمەش واتە وزە جیاوازەكانی مرۆڤ زۆر دەبێ و مرۆڤەكان زیاتر و زیاتر عاشق دەبن. مەدیتەیشنی بەرز بێ یەك چركە وەستان، هەموو شتێك بەرەو باشە و بیركردنەوەی پۆزەتیڤ و نەرینی دەباتە پێش.
بە خوێندنەوەی دەرهێنەر بوونی ئێوەو ئەو وتووێژانەی كە ئەنجامتان داوە، پێ دەچێ “ناكاو گەری” (Ad-lib)دەورێكی زۆری هەیە لە بەرهەمەكانتاندا. بۆ وێنە لە دێمەنێكدا لە خۆڕا “لە ناكاو” شتێك دەڵێن، یان چەن شتێك لە چیرۆكەكە دەگۆڕی. تا چەن “ناكاو” بێژی بە لاتانەوە گرینگە.
نە، من “ناكاو گەری” ناكام, “لە ناكاو” بەو مانایەیە كە نازانی دەتهەوێ چ بكەی و چی ئەزموون بكەی، بەڵام من دەزانم. كە بیرۆكەیەك بە زەینم دەگات، دەیبینم، هەستی پێ دەكەم و دەیبیستم و دەزانم راست دەمهەوێ چ بكەم. كە بیرۆكەیەك بە زەینم دەگات، تەنها كارێ كە دەبێ ئەنجامی بدەم ئەوەیە ئەكتەرەكان لە گەڵ ئەو بیرەدا ئاشنا بكەم. تیمی پشتیوان، بەرهەم هێنەرانی دیمەن و هەر كەس كە لە گەڵم كار دەكات دەبێ لە گەڵ ئەو ئاشنا بێت. دەڕۆم و لە گەڵیان قسە دەكەم و بیرۆكەكەمیان بۆ شی دەكەمەوە. پرۆڤە دەكەن و دۆخە جیاوازەكان تاقی دەكەنەوەو هەوڵ دەدەن لە گەڵ بیرۆكەكەدا رێكیان بخەن. كە هەموو شت لە گەڵ ئەو بیرۆكەدا رێكخرا، كە هەموو شت كەوتە سەر هێڵێك و كەوتە جووڵە، واتە كە هەموو شت كەوتە ژێر فەرمانی ئەو بیرەوە، دەتوانین بە باشی بیهێنینە چوارچێوەی سینەماوەو وەفادار بمێنینەوە پێی.
یانی هیچ كارێك لە “ناكاو” ئەنجام نادەن؟
نە، خۆ وتم،”لە ناكاو” واتە نازانی چی دەكەی و نازانی چ شتێك بۆ بە ئامانج گەیاندن ئەزموون بكەی، بەڵام بیرۆكە بە ئێوە دەڵێت دەبێ چ بكەی و دوای چی بكەوی.
بۆچی كە دەچیتە سەر دیمەنی وێنەهەڵگرتن، رەوتی كار كردن بە لاتەوە ئاڵۆزتر دەبێت؟ واتە لە پێشدا ناتوانی ئەو شتانە پێش بینی بكەی؟
نە بەر لەوە ناكرێ پێش بینی بكرێن. كە خەریكی ساز كردنی فیلمی فیلم نامە تا ئەو كاتەی فیلمەكە كۆتایی نەهاتووە، تەواو نابێت. زۆر بیرۆكە لە زەینتدایە و ئەو بیرۆكانە دەكەیتە فیلمنامە، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە فیلم تەواو بووە، كە بیرۆكەیەك دێ بە مێشكتاندا، تازە ئەو كاتەیە كار دەست پێ دەكا و دەبی بیكەی بە فیلم و بیهێنیتە پانتای سینەماوە. سینەما واتە دەنگ و دیمەن، پێكەوە دێن و كە خەریك ساز كردنی فیلمێكی بیرۆكەیەكی نوێ بە زەینت دەگات یان رووداوێكی باش روو دەدات، رەنگە هەموو شت كوتووپڕ بگۆڕدرێ. دەبی بیخەیتە سەر فیلم نامەكەو جۆرێ بینووسیتەوە كە خودی ئەو بیرۆكەیەی كە بە دڵتە، بنووسرێتەوە. كە وایە فیلم نامەش تا ئەو كاتەی فیلم كۆتایی نەیەت كۆتایی نایە. كە دەڕۆیتە پێش، بیركردنەوەی خراپ بە زەینت ناگات، لە بری ئەوە زۆر بیركردنەوەی باش بە زەینت دەگات و ئەو كاتەیە مرۆڤ بە خۆی دەڵێت، ئەی خودا، ئەم بەشە داكەوتووە. دواتر بە جوانی ئەو بەشە تاوتوێ دەكەی و كەڵكی لێ وردەگری. هەمدیسان دەڵێمەوە تا فیلم تەواو نەبێت فیلمنامە تەواو نابێت
بە رواڵەت “ئینلەند ئێمپایەر”تان بە بێ فیلمنامە ساز كردوە، ئەمە شتێكە زۆر جار لە زمانی ئێوەوە گێڕاویانەتەوە. دەكرێ دەربارەی بیرۆكەی “ئینلەند ئێمپایەر” قسە بكەی؟
نە وا نییە، دەزانی من راست چم كردوە؟ ئیدەیەكی زۆر باش بە زەینم گەیشت و دەستم كرد بە وێنە هەڵگرتن. بەڵام قەت بیرم لەوە نەدەكردەوە بڕیارە فیلمنامەیەكی دوور و درێژ بێتە بەرهەم. بەڵام عاشق ئەو ئیدە سەرەتاییەم بووم و دەستم كرد بە وێنە هەڵگرتن. سەرەتا نووسیمەوە، واتە فیلمنامەی ئەو ئیدە سەرەتاییەم نووسیوە و چەند ئەكتەرم هێنا و وێنەم هەڵگرت. دواتر كووتووپڕ ئێدەیەكی تر بە زەینم گەیشت, هەمدیسان نووسیمەوەو رۆشتم و وێنەم لێ هەڵگرت، بەڵام ئیدەی یەكەم هیچ پێوەندییەكی لە گەڵ ئیدەو بیركردنەوەی یەكەم نەبوو, كووتووپڕ ئێدەی سێهەم بە زەینمدا هات، نووسیمەوەو رۆشتم وێنەم لێ هەڵگرت، سەیر ئەوەیە ئەوەش هیچ پێوەندییەكی بە 2 ئیدە و بیرۆكەكەی ترەوە نەبوو. كوتووپڕ ئیدەیەكی زۆر بە زەینمدا هات و ئەو ئیدانە بوون كە هەموو ئیدە پێشترەكانیان پێكەوە گرێ دایەوە. لە ماوەی نووسینی فیلم نامەشدا ئەمە رووی دا. بەڵام لە بارەی “ئینلەند ئێمپایەرەوە” من بەر بەوەی فیلم نامەیەكی كۆتاییم هەبێت، دیمەن بە دیمەن وێنەم هەڵدەگرت و كە فیلم تەواو بوو ، فیلم نامەكەش تەواو ببوو. تێ دەگەی چ دەڵێم؟
واتە فیلم نامە دیمەن بە دیمەن تەواو دەبوو؟
بەڵی، تەنها چەند لەتێك لە فیلمەكەم هەبوو و بە پێی ئەوە فیلم نامەكە تەواو بوو.
لە بنەڕەتدا چ روانگەیەكتان دەربارەی “فیلم نامە” هەیە؟ فیلم نامە بە لای ئێوەوە چ پێگەیەكی هەیە؟
ئەگەر بكرێ فیلم نامەكان بەر لە وێنە هەڵگرتن بە تەواوەتی بنووسرێنەوە زۆر باشە، بەڵام بۆ من، لانیكەم بۆ من، فیلم نامە تەنها مادەیەكی خاوە. كە خەریكی خانوویەك ساز دەكەی، لە گەڵ نەخشەیەكی بیناسازی یان گەڵاڵەیەكی خاودا سەرو كارت هەیە. ئەو گەڵاڵە خاوە، ماڵەكەت نییە، تەنها گەڵاڵەیەكی خاوە. كە خەریكی ساز كردنی ماڵەكەی خۆتی، رەنگە لە بەر خۆتانەوە بڵێی، ئۆ وە، لام وابوو ئەگەر وا بێت باشترە، بەڵام ئێستا ئەمەم پێ جوان نییە. پێم خۆشە ئەم شۆمینە لەو لاوە دانێم نەك لەم لاوە. كە شتێك لە بەرچاوتانە، دەیگۆڕی. فیلم نامەش شتێكی زۆر زۆر گرینگە، بەڵام هەموو شت نییە و فیلم نامە هەموو شت دیاری ناكات.
هۆكاری ئەوەی فیلم نامە نادەی بە ئەكتەر، ئەوە نییە كە بتهەوێ ئەكتەریش هەمان هەستی هەبێت كە بینەر هەیەتی؟ واتە بە هەمان شێوە كە بینەر لە دیتنی شتێك، یان بیستنی شتێك، سەری سووڕ دەمێنێ، ئەكتەریش بە رادەیەك ئەم سەر سووڕمانە ئەزموون بكات؟
نە ئەكتەرەكان كاری خۆیان دەكەن، دەبێ ئەو دەورەی پێیان دەسپێردرێ بگێڕن. دەبێ لە گەڵ كەسایەتی خۆیاندا ماڵئاوایی بكەن و رۆڵی تازە هەڵبژێرن و تا ئەو شوێنەش كە دەتوانن ئەو رۆڵە بە شێوەیەكی راستەقینە بگێڕن. كە وایە هەر لە بەر ئەمەیە، بۆ ئەوەی خۆیان لە گەڵ ئەو ئیدە و بیرۆكەدا رێك بخەن، دەبێ زۆر پرۆڤە و باس و وتووێژ بكەن. كە لە گەڵ ئەو ئیدەدا خۆیان رێك خست و بە باشی لە دەورەكەی خۆیان گەیشتن، شتەكانی تر بە شێوەیەی پەڕجوو ئاسا دەڕواتە پێش و هۆش و بیركردنەوەی ئەكتەر دەردەكەوێ.
بەڵام یەكێك لە ئەكتەرەكان”تۆئین پیكس” لە وتووێژێكدا وتبووی لە كاتی وێنە هەڵگرتندا، هیچ شتێكی دەربارەی دەورگێڕانەكەی نەدەزانی.
نە، ئەكتەرەكان بە باشی ئاگاداری رۆڵ و دەوری خۆیان هەن، بەڵام رەنگە نەزانن هەموو چیرۆكی فیلمەكە بە چ ئاقارێكدا دەڕوات. زۆربەی كاتەكان خۆشم لە سەرجەم چیرۆكەكە بێ ئاگام و نازانم سەرەنجام بڕیارە چ روو بدات. دەبێ چاوەڕوان بیت بەوەی سەرجەم فیلمەكە كۆتایی بێت و دواتر بە تەواوی دەربارەی قسە بكەی. ئەگەر سەرجەم ئەم لەتانەی كە مەبەستمانە، لە شوێن خۆیاندا بن، ئەو كاتە دەكرێ هیوادار بین هەموو شت لە جێگای خۆیدایە. كە وایە پێویست ناكات ئەكتەر لە سەدا سەد دەبێ ئاگاداری سەرجەم چیرۆكەكە بێت. ئەكتەر تەنها دەبێ رۆڵەكەی خۆی بە باشی بناسێت.
چیرۆكی فیلمەكانت هەندێ جار دەبن بە پازڵ گەڵێكی لەت لەتەوە. لە بنەڕەتدا ئەو چیرۆكانەی لە فیلمەكانتدا دەیگێڕیتەوە هەندێ جار مەتەڵ و رەمز و رازی دژوارن كە هەڵهێنان و پەیدا كردنیان كارێكی ئەستەمە. مەبەستی ئێوە لەم كارە، واتە درووست كردنی ئەم پازڵانە، تەنها سەرقاڵ كردنە یان كاركردێكی تایبەتت بۆ ئەم لایەنە مەتەڵیەی فیلمەكانت هەڵبژاردوە؟
نە نە، نە وا نییە. ئەم پازڵانە بۆ خولقاندنی جیهانێكن، بۆ خولقاندی جیهانێك كە لە گەڵ ئەو ئیدانەدا كە عاشقیانم بێتەوە. ئەو كاتەی كە كار تەواو بوو و فیلم نامەی كۆتاییش ئامادە بوو، دەكرێ بێ خوێنیتەوەو لە هەموو شت بگەی. ئێمە ئیدە و بیرۆكەكان بە زمانی سینەما دەدەبڕین و بە خولقاندنی جیهانێك، بینەر دەبەینە قوڵایی ئەو جیهانەو لە گەڵ ئەزموونی سەر سووڕ هێنەردا رووبەڕووی دەكەینەوە. رەنگە ئەو پازڵانەی كە باسیان دەكەی، سەرقاڵ كەریش بن، بەڵام لە جیهانی ئەو فیلمەدا دەورێكی گرینگتریان هەیە و لەوجیهانە تازە خولقاوەدا، زیندوون. بە راست كە سینەما شتێكی بە هێزە.
چ چاوەروانییەكت لە بینەری فیلمەكانت هەیە؟ ئاخۆ چاوەڕەلتلا ئەوەی بەردەنگی سینەمای ئێوە كەسانێك زیرەك و وریا بن؟ باشتر وایە بڵێین فیلمەكانت بۆ كێ ساز دەكەی؟ هەمان ئەو بینەرانەی لە دیتنی فیلمە ئاسانەكان چێژ وەردەگرن؟
لە گەڵ ژمارەیەكی جیاواز لە بینەرەكاندا رووبەڕووین. من هیچ چاوەڕوانییەكم نییە. ئەگەر ئەو شتەی كە خەریكم سازی دەكەمە، بە لای منەوە شتێكی رێك و پێك بێت، كە وایە رەنگ ئەوانی تریش وەها هەستێكیان دەربارەی هەبێت. بەڵام وەها نییە كە من بە كەسێك بڵێم چۆن بیر بكاتەوە، یان چۆن بیر دەكاتەوە. من تەنها بیر لەوە دەكەمەوە ئاخۆ ئەو شتەی سازم كردەوە بە لای خۆمەوە مانایەكی هەیە یان نە، هەڵبەت هیوادارم بۆ ئەوانی تریش مانایەكی هەبێت. خۆشم دەزانم بەشێك لە فیلمەكانم بە تایبەت “ئینلەند ئێمپایەر” زۆر دەرهەستە و زۆر كەس خۆشیان لێی نایە ، بەڵام هەندێ كەسی تر بە راست شەیدای ئەو فیلمەن.
لات وا نییە فیلمەكانی دەیوید لینچ ئەوەندە كۆددار و پڕ نهێنین كە بە كردەوە تەنها ژمارەیەكی تایبەت بەردەنگی هەیە و ژمارەیەكی زۆر لە بەردەنگە ئاساییەكانی لە خۆی دوور خستۆتەوە؟ ناترسی لەوەی بەردەنگ لە دەست بدەی؟
نە، ناترسم. چونكە ناتوانم شتێك ساز بكەم كە عاشقی نیم و ئەم فیلمانەش ئەو ئیدە و بیركردنەوانەن كە من عاشقیان بووم و دەبایە هەر بەو شێوەیە سازم كردبان. مەبەستم چییە؟ ناچار بووم بەو شێوەیە سازیان بكەم. ئەگەر عاشقی چیرۆكێك بم كە تێگەیشتن لێی ئاسانترە، هەڵەبت ئەگەر بە راستی عاشقی بم، دڵنیا بن ئەم چیرۆكە سادەیەش دەكەم بە فیلم.
یانی بەردەنگت بۆ گرینگ نییە؟
با، بۆم گرینگە، بەڵام ئیدە و بیركردنەوە بەلامەوە شتێكی گرینگترە. بۆ من گرینگتر ئەوەیە ئەو ئیدە و بیركردنەوەیە بە زمانی سینەما دەببڕم، بەو شێوەی خۆم پێم پەسەنەو وەك وتم دواتر هیوادارم دیترانیش بە دڵیان بێت. بەڵام خۆشم ئەم شتە بە باشی دەزانم كە سینەمای من سینەمای بازاڕی هالیوود نییە.
بۆ هەست بە نزیكایەتی كردن لە گەڵ فیلمەكانتدا چ پێشنیارێكت هەیە؟ یان لات وایە دەرهێنەر دەبێ پێشنیارێكی هەبێ بۆ بینەرانی؟
بەڵێ، دەتوانم پێشنیار بدەم دەست بكەن بە مەدیتەیشنی بەرز و هۆش و خۆشحاڵی و داهێنان و تێگەیشتن و زانیار و فامیان گەشە پێ بدەن و گرینگتر لە هەمووان دید و بینینی خۆیان زیاتر بكەن. زانست لە هەموو مرۆڤەكاندا هەیە، كە وایە دەكرێ ئەزمونی بكەن ، دەبێ ئەو هێزە سەنتراڵە زیندوو بكەنەوەو بە شێوەی ئەو تەكنیكە سادە ، باوەڕكەن، هەموو شت جوانتر دەبێت. ئەگەر بینەر بتوانێ هێزی “بینین”ی خۆی بەرز بكاتەوە ئەو كات دەتوانێ زۆر باشتر و هەڵبەت ئاسانتر لە هەموو شت بگات.
ژمارەیەك لە بینەران، لانیكەم بەشێك لە هاوكارەكانی من لە ئێران، لایان وایە بۆ دیتنی فیلمەكانی ئێوە دەبێ كۆمەڵێ شت تێپەڕ بكەن، وەك ئەوەی بە باكگراوندێكیان هەبێت ئینجا فیلمەكانی دەیوید لینچ ببینن. بۆ وێنە دەبێ پێشتر كۆمەڵێك فیلمیان دیتبێت، لە گەڵ كۆمەڵێك لە چەمكەكاندا ئاشنا بن…
نە، نە، هیچ وەها نییە. كێشە لێرەدایە خەڵك باوەڕیان بە هەڵهێنجانەكانی خۆیان نییە. باوەڕیان بە هەستیان نییە. بۆتان باس دەكەم كە چۆن ئەم شتە روو دەدات. گریمان كەسێك لە ساڵۆنی سینەما دێتە دەر و من لەم فیلمە هیچ تێ نەگەیشتم! زۆر باشە، ناوی ئەم كەسە دەنین “سالی”. سالی باس لەوە دەكات كە ئەو لەو فیلمە هیچ تێ نەگەیشتووە. بەڵام هەر ئەم سالیە هاوڕێ لە گەڵ كیم و جۆن و چەند هاوڕێی تری، دوای فیلم دەڕۆنە كافتریایەك و دەست دەكەن بە قسە كردن دەربارەیفیلمەكە. باب دەست دەكات بە قسە كردن و بۆچوونی خۆی دەربارەی فیلمەكە دەدەبڕێ و كوت وپڕ سالی دەڵێ، نە، نە ، نە بەو شێوە نییە كە تۆ باسی دەكەی و دەست دەكا بە قسە كردن دەربارەی فیلمەكە. كە وایە ئەم بەسەرهاتە ئەوە دەخاتە روو سالی زیاتر لەوەی كە پێشتر خۆی باسی دەكرد و مافی بە خۆی دەدا لە فیلمەكە قسە بكات، لە فیلمەكە تێ گەیشتووە.
باوەڕت بە هەڵهێنجانی دەروونشیكاریانەو بە تایبەت دەروونشیكارییەكانی “لاكان” لە بەرهەمەكانت هەیە؟
دەزانی كێشە لە چی دایە؟ دەروونشیكار و دەروونناس لە روانگەی خۆیانەوە چاو لە فیلم دەكەن و بە شتگەلێكی تایبەت دەگەن. بەڵام هەموو ئەو شتانەی كە ئەوان وەك هەڵهێنجانی خۆیان باسی دەكەن، تایبەتە بە روانگەی خۆیان، وەك روانگەی هەر بینەرێكیتر. كە فیلمەكە دەبینن، بە پێی بیركردنەوەی خۆیان تەفسیری دەكەن، وەك هەر بینەرێكی تر كە بە پێی بیركردنەوەو هەستی خۆی فیلمەكە تەفسیر دەكات. ئەوانیش وەك هەر بینەرێكیتر بە پێی هەستیان، هەلهێنجان و تەفسیری تایبەت بە خۆیان هەیە و بە پێی ئەو هەستە دەربارەی فیلم دەنووسن و بە پێی ئەو هەستە لە فیلمەكە دەگەن. من لام وایە بەم شێوەیە.
كە وایە بە رای ئێوە دەروونشیكارەكان لە بینەرانیتر سەرتر نین؟
رەنگە شتێك دەربارەیفیلمەكەم بنووسن كە خۆشم بەو شێوەیە بیرم كردبێتەوە. بەڵام ئەوەش هەیە كە رەنگە جۆرێكی تر تێگەیشتبێتن و جیاواز بێت لە گەڵ ئەو جۆرەی كە من تێدەگەم.ئیتر هەر ئەم شتانەیە كە جیهان دەباتە پێش. هەر ئەم شتانەیە جیهان دەكات بە شتێكی سەرسووڕ هێنەر.
یان ئاشنا نیت بە بیركردنەكان “ژاك لاكان”؟
نە، من تەنها لە گەڵ ئەو بیركردنەوەو ئایدیایانەی كە خۆم دیاریان دەكەم ئاشنام. تەنها شتێكیش كە دەزانم ئەوەیە كە دەبێ عاشقی ئەم بیركردنەوانە بم و بە زمانی سینەما دەریان ببڕم. ئەگەر هەست بكەم وەفادارم بەو بیركردنەوانەوە، فیلم خۆی هارمۆنییەكەی پەیدا دەكات و ئەگەر ناوەرۆك و تێمی سەرەكی درووست بێت، هارمۆنییەكەشی دروست لە كڵ دەردێ. بە واتایەكی تر ، رەنگە دە ساڵی تر من دانیشم و فیلمێكم كە دە ساڵ پێشتر بەرهەمم هێناوە تەمشا بكەم هەندێ شتی نوێ لەو فیلمە بدۆزمەوەو تێگەیشتنم زیاتر بێت. ئەگەر لە گەڵ بیركردنەوەكاندا بڕۆیتە پێش، بیركردنەوەو ئەندیشەش هەموو شتت پێ دەڵێ. كە وایە مرۆڤ نابێ زۆر شت بخوێنێتەوە بۆ ئەوەی بێت و بە خۆی بڵێ، من دەمهەوێ فیلم ساز بكەم. فیلم درووست دەكەم، چونكە عاشقی ئەو بیرۆكە دەبم كە بە زەینم گەیشتووەو وەك ماسییەكی تازە كە كەوتبێتە تۆڕەكەتەوە لە ئاو دەری دێنم.
.
ئەو نووسراوانەش كە “سڵاڤۆی ژیژەك” دەربارەی فیلمەكانت نووسیویەتی، نەخوێندۆتەوە؟ بە تایبەت ئەو كتێبەی كە دەربارەی”شاڕێی ونبوو” نووسیویەتی.
نە نەم خوێندۆتەوە.
بە ڕاست؟ بەڵام ئەم كتێبە ناوبانگێكی زۆری هەیەو هەرچی بێت دەربارەی یەكێك لە گرینگترین فیلمەكانی ئێوەیە.
نە، نەمخوێندۆتەوە. كە فیلمێك تەواو دەكەم، پێم خۆشە زیاتر لە هەر شتێك، بیرۆكەیەكی نوێ بۆ كاری دواترم بدۆزمەوە. (پێ دەكەنی) لێم تێدەگەی خۆ؟ (بە دەنگی بەرز پێ دەكەنێ) كە وایە كاتی زۆرم نییە بۆ خوێندنەوە و تەنانەت باوەڕ ناكەن ئەوەندەش زۆر خۆركەی سینەما نیم، تەنها شتێك كە پێم خۆشە ئەوەیە كە كار بكەم.
هەندێ جار دوای دیتنی فیلمەكانت بە تایبەت”شاڕێی ونبوو” و ” مالهالێند درایۆ” و”ئینلەند ئێمپایەر” ئینسان وا بیر دەكاتەوە زیاتر لەوەی كەڵكەی “فیلم”ت هەبێت، كەڵكەڵەی هونەرت هەیە، بە واتایەكیتر، فیلمەكانت زیاتر لەوەی “فیلم”بن ، بەرهەمێكی هونەرین. پێ دەچێت لەم بەرهەمانەی دواییتدا كەڵكەڵەی جیا لە كەڵكەڵەی سینەمایتت زیاتر بوەو دەتهەوێ لە گەڵ فیلمدا ئاوێتەیان بكەی؟ رای ئێوە لەم بارەوە چییە؟
كەڵكەڵەیەكی جیا لە كەڵكەڵەی فیلم! من بەر لە هەموو شتێك وێنەكێش بووم و تەنها شتێك كە پێم خۆش بوو، ئەوە بوو كە ببم بە شێوەكار. بەڵام وێنەكێشان منی بەرەو وێنەی جووڵەدار راكێشا و دواتر وێنە جووڵەدار بردمیە ناو سینەماوە. ئەرێ، بەم شێوە بووم چوومە ناو جیهانی سینەماوە. وەك پێشتریش وتم، ئەوە ئیدە و بیرۆكەیە هەموو شت دیاری دەكات. كە وایە بەو شێوە نییە تۆ لە بەر خۆتەوە بڵێی ئەم فیلمە لە بەر هونەر یان لە بەر شتێكی تر ساز بكەم. رۆژێك خەریكی پیاسە دەكەی كوتووپڕ ئیدەیەك دێت بە زەینتدا و دەڵێی، ئای خوایە! دواتر عاشقی ئەو ئیدەیە دبیت, جارێكیتر وەك پێشتر وتم “عاشقی”ئیدەكە دەبیت، یەكیان بە بۆنەی خودی ئیدەكەوەو یەكیتر بە بۆنەی رێگایەك كە بە بۆچوونی ئێوە سینەما دەتوانێ دەرببرێ. عاشقی بوویت و دەتهەوێ سازی بكەی. زۆر باشە، مەدیتەیشن لەم رێگادا زۆری ارمەتی داوم. لەو كاتەوەی مەدیتەیشن دەكەم جیهانم زۆر زۆرتر خۆش دەوێ و ئیدەو بیرۆكەی زیاتر بە زەینم دەگا و تێگەیشتنم زیاتر بووە. ئیتر جیهان بەم شێوەیە جوان دەبێت.
كاری سەیر و سەمەرە، مرۆڤی سەیر، دەنگی سەیر، شوێنی نامۆ و سەیر و تەنانەت زمانی سەیر لە فیلمەكانتدا ئامادەییان هەیە. لە بنەڕەتدا “كاری سەیر” چ شوێنگەیەكی هەیە لە لای ئێوەو بە تایبەت لە فیلمەكانتدا؟ بۆچی زۆر جار لە گەڵ شتگەلێكدا رووبەڕوو دەبینەوەو كە عادی نین و سەیر و سەمەرەن؟
هەمدیسان، وەك پێشتر وتم، رەنگە فیلمەكانم سەیر بن، بەڵام خودی جیهان سەیرە. وا نییە؟ دەڵێنە فیلمەكانی من ترسینەرن و توندووتیژیان تێدایە، بۆ مەگەر خودی جیهان بەم شێوە نییە؟ خۆ ئەمە شتێكی تازە نییە. چیرۆكەكان بەم شێوەن. وەك ئەو شتەی كە پێشتر وتم، سینەما جیهان بە وێنە دەكێشێ و رەنگدانەوەی جیهانەو ئەو كاتەی جیهان دەگۆڕدرێ سینەماش دەگۆڕدرێ. زۆر باشە، چاوێك لە رابردوو بكە، بڕوانە جیهان چەندە گۆڕاوەو دەی كە وایە سینەماش بە دوایدا گۆڕاوە.
سەرەڕای هەموو ئاڵۆزییە چیرۆكی و فۆڕمییەكان، هەروەها جیانەكردنەوەی واقع لە خەون، بە زۆری دەوترێ لینچ بۆ هەر بەرهەمێكی چیرۆكێكی تایبەتی هەڵبژاردوە. وایە؟
بەڵێ، باس لە سەر چیرۆك و چۆنییەتی گێڕانەوەیەتی. رەنگە چیرۆكێكی خراپت هەبێت، بەڵام زۆر باش بیگێڕتەوە، رەنگە چیرۆكێكی زۆر باشیشت هەبێ و سەركەوتوو نەبیت لە گێڕانەوەیدا, پرسی سەرەكی چیرۆك و چۆنیەتی گێڕانەوەی ئەو چیرۆكەیە. هەر چیرۆكێك تویّژی جیاجیای هەیە و كۆمەڵێك تویّژی روون و ئاشكرا بوونیان هەیە، هەندێ تویّژی دەرهەستێش بوونی هەیە. سینەما هەرتك هەمانەی لە خۆیدا هەڵگرتوووە. چ تویّژە شاراوەكان و چ توێژە دەرهەستەكان. من بە راست ئەو چیرۆكانەم پێ خۆشە كە یەكدەست دێن و دەگێڕدرێنەوە، بەڵام عاشقی لۆژیكی خەونیشم. دەرهەست بوونیشم زۆر پێ خۆشە. بە واتایەكی تر من عاشقی هەستەكانم و پێم خۆشە بزانم سینەما چۆن دەتوانی بەشێك لەم هەستانە بە وێنە بكێشێ و نیشانیان بدات. هەندێ لە شتەكان تەنها لە رێگای سینەماوەیە دەكرێ دەرببڕدرێن و باسیان لێ بكرێ. ئەو شتانەی كە دەربڕینیان لە رێگای وشەوە ئەستەمە.بەڵام سینەما دەریان دەبڕێ و باسیان لێوە دەكات.
بە زۆری لە فیلمەكانتدا ژنانێكی خەمۆكی و نیگەران دەبینین. هەندێ جار رووحیە و زەینی ئەو ژنە خەمۆكیانەیە دەبێ بە تەوەری سەرەكی فیلم، بۆچی ئەم پرسە بووە بە باتێكی گرینگ لە ناو فیلمەكانتدا.
ئەم شتانە لە گەڵ ئیدە و بیرۆكەدا دێن. كە لە سینەمادا ژنێك هەیە، خۆ ئەو ژنە هەموو ژنەكانی جیهان نیشان نادات. ئەو ژنە، تەنها ئەو ژنە تایبەتە نیشان دەدات، ئەو كەسایەتییە تایبەتە نیشان دەدات، راستی ئەوەیە زۆر كەس هاتوون و وتویانە دەیوید بەم شێوەیە دەربارەی ژنان بیر دەكاتەوە، یان دەیوید بەم شێوەیە دەربارەی پیاوان بیر دەكاتەوە، بەڵام هیچ بەم شێوەیە نییە. ئەم كەسایەتییە تایبەتە سەر بەو جیهانە تایبەتەیە و لە گەڵ كۆمەڵێك كەسایەتی تایبەتی تر لەم جیهانە تایبەتەدا هەڵسووكەوت دەكات. هەموو بە سەرهاتەكە ئەمەیە. فیلم تەنها لەختەیەكە لە ژیان و هەموو كەسایەتییەكان و چۆنیەتی هەڵسووكەوت و ژیانیان بە پێی ئەو ئیدە و بیرۆكەیە دیاری دەكرێ.
لات وایە سینەمای ئێوە دریّژەی چ جۆرە سینەمایەكە؟ لات وایە دوای سینەمای ئێوە چ جۆرە سینەمایەك دەبینی؟ ئاخۆ قەت كەوتوویەتەتە ژێر كاریگەری جیهانی سور رئالیستی “لۆئیس بۆنۆئل”ەوە؟
من تەنانەت زۆر باش بۆنۆئل ناناسم تا ئەوەی كەوتبێتمە ژێر كاریگەری ئەوەوە! هەموو فیلمەكانیشیم نەدیوە. هەڵبەت دەزانم زۆر كەس من لە گەڵ بۆنۆئل بەراورد دەكەن، رەنگە لە بەر ئەوەی بۆنۆئل سوور رئالیست بووە، منیش بە سوور رئالیست دەزانن. بەڵام خۆ من بە تەواوی سوور رئالیست نیم. من لام وایە، فیلم ژانری جیاواز دەگرێتەوە. منیش عاشقی ئیدە و بیرۆكە سوو رئالییەكانم، وێنە كێشانی سوور رئالیستی و شتەكانی تر. بەڵام فیلمەكانی من تەنها سوور رئال نین و ژانری جیاواز دەگرنەوە. هەندێ جار خودی ژیان زۆر سوور رئال دەبێ و هەندێ جار ترسێنەر وهەندێ جار خەم هێنەر. سینەما دەتوانی هەموو ئەمانە لە چیرۆكێكدا بێنێ.
بەڵام تێمی “گۆڕانی كەسایەتی” لە زۆربەی فیلمەكانتدا دەبینین. ئاخۆ ئەم تێمە دەگەڕێتەوە بۆ كاریگەری وەرگرتنی ئێوە لە “ئینگمار برێگمان”؟ بە تایبەت لە بارەی “مالهالنێد درایۆ” و وێكچوونەكانی گۆڕانی كەسایەتی لەو فیلمەدا لە گەڵ فیلمی “پێرسۆنا”ی برێگمان.
سینەما مێژووییەكی سەد ساڵەی هەیە. یانی ناكرێ فیلمێك ساز بكرێ و هیچ خاڵێكی هاوبەشی لە گەڵ ئەوانەی پێشتر ساز كراوە نەبێت. ئەمە بۆچوونی منە.
یانی ئەوە نییە كە كاریگەری برێگمانت لە سەر بێت؟
نە، ئەوەی هەیە ئیلهام گرتنە لە كەسەكانی تر. من لە “برێگمان” ئیلهامم وەر گرتووە، لە “فدریكۆ فلینی” ئیلهامم وەر گرتووە، لە “ستانلی كوبریك”، “ئالفرێد هیچكاك”ز “ژاك تاتی” و “بیلی وایلدر”یش ئیلهامم وەرگرتووە. بەڵام باس لە سەر ئیلهامە نەك كاریگەری وەرگرتن. من هەموو كات وتوومە زۆرترین كاریگەریم لە شاری فیلا دلفیا گرتووە.
كە فیلمی “دە” لە كەن دا نیشان دار، ئێوە لیّژنەی داوەران بوون. راتان چییە دەربارەی سینەمای”عەباس كیارۆستەمی؟ ئاخۆ ئێوەش وەك بەشێك لە دەرهێنەر و رەخنەگرەكان لاتان وایە فیلمەكانی كیارۆستەمی، وەرزێكی تازەن لە سینەما؟
لام وایە “عەباس كیارۆستەمی” دەرهێنەرێكی گەورەیە. سینەما زمانێكی جیهانییە و دەرهێنەرە گەورەكان هەر كامەیان دەنگی خۆیان هەیە. كە وەفادار بن بە دەنگەكەیان، ئیدەكانیان بە شێوەی تایبەتی خۆیان تەفسیر دەكەن. شێوەكاری تایبەت بە خۆیان هەیە، دەنگێكی تایبەت بە خۆیان. سینەما بۆ بە یەكدەست كردنی جیهان رێگایەكی زۆری بڕیوە، بەڵام یەكدەست كردنی جیهان پێویستی بە زیندوو كردنەوەی قووڵترین توێژەكانی ژیان و وزەی سەنتراڵ هەیە. ئەو هێزەی لە گەڵ خۆیدا ئاسوودەیی و ئارامش دێنێ. ئەو هێزەی روانین دەبەخشێ بە مرۆڤەكان و ئارامش دەگەڕێنێتەوە بۆ جیهان. چاو لە جیهان بكە! راز و نهێنێك هەیە بۆ ئێمە مرۆڤەكان. ئێمە جیهانێكین لە بنەماڵەكان و ئێستە كاتی ئەوەیە وزەكانمان یەك بخەین و لە ئارامش و ئاسوودەگیدا بژین.
بیستمان ئەو كاتەی كیارۆستەمی بۆ فیلمی “تامی گێڵاس” خورمای زێڕینی كانی بردەوە، ئێوە دژ بەو بڕیارەی لیّژنەی داوەران بوون و بە ئاشكرا ئەم دژایەتییەی خۆتان نیشان داوە. بە راست وا بوو؟
قسەیەكی تەواو بێ بنەمایە و هیچ وا نەبووە.
كاركردن بە “كامێرای دیجیتاڵ” چ كاركردێكی لە گەڵ خۆیدا بە دیاری بۆ هێناوی؟ جیاوازی شێوەی كەڵك وەرگرتنی ئێوە لە “تەكنۆلۆژیای دیجیتاڵ” و كەڵك وەرگرتنی كیارۆستەمی لەم تەكنۆلۆژیە لە چی دا دەبینی؟
نازانم جیاوازی ئەم دوانە لە چی دایە. من عاشقی تەكنۆلۆژیای دیجیتاڵم. ئێستا هەموو جیهان بووە بە دیجیتاڵ. فیلم “كاسێتی فیلم” ئیتر بە لای منەوە مردوە. منیش رووم هێناوەتە دیجیتاڵ، ئێستا 10 ساڵیشە دەنگ دیجیتاڵی بۆتەوە، وێنەش دیجیتاڵی بۆتەوە. زۆر باشە، ئەگەر كێشەیەك نیەی با ئێمەش بە دیجیتاڵ كار بكەین. رێگایەكە بۆ وێنە گرتن و رێگایەكی باشیشە. هەم دەكرێ ماوەیەكی زۆرتر وێنە هەڵبگیردرێ، هەم دەكرێ “عەدەسی” ئۆتۆماتیك بە كار ببەی، هەم نووری باشی هەیە. هێزی ئینسانی كەمتریشی دەوێ . خۆشم دەتوانم بەم تەكنۆلۆژیە كار بكەم . دوای كار زۆر ئاسان دەكرێ هەندێ گۆڕان ساز بدەی لە فیلمەكەدا، نە لەت دەبێ، نە پیس دەبێت. روونیشە. بەڵام پێشتر، هیچ كات دوو فیلم (كاسێتی فیلم) وەك یەك نەبوون ، بەلای منەوە كاتی ماڵئاوایی كردنێكی جوانە لە گەڵ جیهانی كاسێتدا. ئێستا جیهان جیهانی دیجیتاڵییە.
سەرچاوە: http://sibegazzade.com/main/?p=169
http://sibegazzade.com/main/?p=170
