وتاری نووسین

جل و بەرگ وەك هێما و مانا

 

 

پێشەكی:

 

لە چەند رۆژی رابردوودا، دوای بەشداریکردنی لاوێکی کورد لە بەرنامەیەکی تەلەفیزیۆنی لە ئێران بە جلی کوردییەوە و سووکایەتیکردنی یەکێک لە میوانەکانی ئەو بەرنامەیە بە جلی کوردی و ناوبردنی جلی کوردی بە جلی شوانی و پرسینی “ئەم جلە شوانییە چییە کردووتەبەر؟” لە لایەن ژمارەیەکی زۆر لە کوردەکانی بەکارهێنەری تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان شەپۆلێکی ناڕەزایەتی لە سەر رەفتاری سووکایەتی ئامێزی ئەم کەسانە و بە گشتی دەسەڵات و بیرکردنەوەی فارس تەوەر، دەستی پێکرد.
ئەم بابەتە لێرەدا هەوڵێکە بۆ باسکردن لە جل و بەرگ و لە روانگەی هێمایینەوەو گرێدانەوەی جل و بەرگ وەک هێما بە شوناسەوە. هەوڵدانە بۆ نیشاندانی ئەم بابەتە  کە ئەوەی لە لایەن بیرکردنەوەی فارس تەوەرەوە لە میدیایەکی گشتی سووکایەتی بە جلی کوردی دەکرێت، هێرشکردنە بۆ سەر هێمای نەتەوەیەک و لەم ڕێگاوە سووکایەتی دەکرێت بەم نەتەوەیە.

 

 

وشە سەرەكییەكان:

جل و بەرگ، هێمایین بوونی جل و بەرگ، مانابەخش بوونی جل و بەرگ، شوناس، شوناسی نەتەوەیی، كورد.

پێناسەیەكی مێژوویی جل و بەرگ.

جل پۆشین، لەسەرەتای ژیاری مرۆڤایەتییەوە هەر لە سەردەمی ئەشكەوت نشینییەوە رێگایەك بووە بۆ پاراستنی جەستە لە سەرما و گەرما. مرۆڤەكان بۆ ئەوەی خۆیان لە سەرما و گەرما بپارێزن لە پێستی ئەو ئاژەڵانەی كە راویان دەكردن، جلێكیان بۆ خۆیان دروست دەكرد كە لە گەرما و سەرما دەیپاراستن. لەبەر ئەوەی مرۆڤ گیانلەبەرێك بوو كە نە وەك ئاژەڵەكانیتر پێستێكی ئەستوور و بەزێكی زۆری بێت و نەك ئەوەی كە مووی ببێت كە لە گەرما و سەرما بیپارێزێت. كە وایە كەوتە بیری ئەوەی كە لە پێستی ئەو ئاژەڵانە شتێك بۆخۆی دروست بكات بەوەی ئەو كەمایەسییەی پڕبكاتەوە. ئاوزی مرۆڤ جێگای ئەو شتانەی گرتەوە كە سرووشت پێی بەخشیبوون. لێرەدایە ئەتوانین جل پۆشین بە پێویستییەكی (فیسیۆلۆژیك) بزانین لە ژیانی مرۆڤایەتییدا و لە هەرەمی ماسلۆدا لە خوارەوەی هەرەمەكە جێی بكەینەوە، واتە جل پۆشین و پێویستی جل پۆشین لەگەڵ هەندێ‌ نیازیتری مرۆڤدا وەك (هەناسەدا، خواردن، ئاو، خەو و…) جێ بكەینەوە. لە نیازی فیسیۆلۆژیدا مرۆڤ بە شوێن دابینكردنی ئەو نیازەوەیە و مرۆڤ هاوكات بیر لە چەندایەتی (Quantity) و چۆنایەتی (Quality) ئەو نیازە دەكاتەوە، هەر چەند لەسەرەتای ژیانی مرۆڤایەتیدا، چەندایەتی سەرتر بوو لە چۆنایەتی. لەبەر ئەوەی ئەو مرۆڤەی لە ئەشكەوتێك نیشتەجێبوو ئەوەی بەلایەوە گرینگبوو پاراستنی بوو لە سەرما و گەرما نەك هەندێ‌ تایبەتمەندیتر وەك جوانكاری یان تایبەتمەندییە لۆكسییەكانیتر كە دەكەوێتە پلەیەكیتر لە نیازە مرۆییەكان لە هەرەمی ماسلۆ.

بەڵام بەرەبەرە لەگەڵ گوزەری زەمان، پۆشش مانایەكی جیاوازتری پەیدا كرد و ئەگەر پێشتر (چەندایەتی) سەرتر بوو دواتر (چۆنایەتی) كەوتە پلەی یەكەمی ئەم نیازە مرۆییەوە. لەگەڵ گۆڕینی سەرێتی ئەم خواستە مرۆییە لە چەندایەوە بۆ چۆنایەتی، هێماناسی جلەكان مانای تایبەتیان بەخۆیان گرت، هەروەها كۆمەڵێك فاكتەر كاریگەرییان هەبوو لەسەر شكڵ گرتنی هێماناسی جیاواز لە جل و بەرگدا و گۆڕینی رەنگ و جۆری جل و بەرگ لە رەگەزێكەوە بۆ رەگەزێكیتر یان لە ناوچەیەكی جوگرافییەوە بۆ ناوچەیەكیتر.

جوگرافیا و ژینگەی ژیان(environment) كاریگەرییەكی بەرچاوی هەبوو لەسەر دیاریكردنی جۆری پۆشش. ناوچە گەرمەكان جۆرێك پۆششی دەویست كە جیاواز بوو لەو پۆششەی لە ناوچە ساردەكان پێویست بوو. لێرەدایە كۆمەڵناسان باس لە كاریگەری جوگرافیا و ژینگەی ژیان ئەكەن لەسەر شكڵ گرتنی داب (custom)، لێرەدا جیاوازی ئەكەین لە نێوان نەریت(tradition) و داب(custom)دا. كۆمەڵێك نەریت و خوو و خەدە هەن كە بەرهەمی جوگرافیا و ژینگەی ژیانن و جل و بەرگیش بەشێكە لە خوو و خەدانەی كە بەرهەمی ناوچەی جوگرافیایی و ژینگەی ژیانە. لێرەدایە ئەم خوو و خەدە و نەریتانە لەبەر دووبارە بوونەوەی بەردەوامیان دەبن بە هێما و نیشانەی تایبەت بۆ ئەو كەسانەی سەر بە ناوچەیەكی دیاریكراوی جوگرافیایین. لە ڕێگای جۆری جل و بەرگ یان جۆری خورادن یان جۆری مۆسیقاوە ئەكرێت نەتەوەیەك لە نەتەوەیەكیتر جیا بكرێتەوە، یان خێڵێك لە خێڵێكیتر جیا بكرێتەوە. لەگەڵ گوزەری زەمان لە لایەن دەسەڵات و سیستەمی سیاسی و ئاینییەكانیشەوە كاریان لەسەر دەكرێت بۆئەوەی ئەم نەریت و خوو و خەدانە ڕەنگ و بۆیەكی پیرۆز بگرنەخۆ و بە هەموو شێوەیەك هەوڵبدرێت بۆ پاراستنیان. لەناوچوونیان ئەبێت بە فەوتانی بەشێك لە هێماناسی تایبەت بەو ئەتنیك، خێڵ، یان نەتەوەیە.

پۆشش وەك كردەیەكی كۆمەڵایەتی و مانادار 

لە سەرەتادا پۆشش و جل و بەرگ تەنها ڕێگایەك بووە بۆ پاراستنی جەستە. بەڵام بە تێپەڕبوونی زەمان و لەگەڵ گۆڕینی جۆری ژیان، جۆری ڕوانینیش بۆ جل و بەرگ و پۆشش گۆڕانی بەسەردا هات و پۆشش مانایەكیتری گرتەخۆ. پۆشش بوو بە كردەیەكی كۆمەڵایەتی و هەر لەم رووەوە ئەكرێت لە چوارچێوەی لێكدانەوەی تایبەت بە مانای كۆمەڵایەتی جل و بەرگدا، لێكی بدەینەوەو تەفسیری بكەین. لەبەرچاوگرتنی جل و بەرگ و جۆری پۆشش وەك بابەتێكی سیمبۆلیك (Symbolic Order)، هەوڵدان بۆ تێگەیشتن لە سیمبۆل و ڕەمزەكان و دۆزینەوەی ماناكان یارمەتیمان ئەدەن بەوەی جۆرە ڕوانینێكی نوێمان ببێت بۆ پرسی جل و بەرگ و پۆشش كە لە ڕاستییدا لە ئێستادا بووە بە پرسێكی پڕكێشە.

ئەم جۆرە ڕوانینە مانابەخشییە وادەكات كە لە ڕوانگەی كۆمەڵناسییەوە بۆ وێنە لە ڕوانگەی كۆمەڵناسی (بۆردیۆ) و (گیدێنز)ەوە لە پرسی جل و بەرگ بڕوانین یان لە ڕوانگەی مرۆڤناسی (Anthropology) ماری داگلاس (Mary Douglas)ەوە باس لەم بابەتە بكەین.

لێرەدا كە باس لە پۆشش ئەكەین مەبەستمان هەموو جۆرەكانی پۆشش و جل و بەرگە كە وا دەكات جل و بەرگ بە شتێكی مانادار (Meaningful) چاولێبكەین.

ماناداربوونی پۆشش

مانادار بوونی بابەتێكی كۆمەڵایەتی بەلایەنی كەمەوە هەڵگری سێ مەرجە.

1-       وەك چۆن ڤیتگنشتاین ئاماژەی پێ دەدات بۆ مانادار بوونی شتێك پێویستمان بە كۆمەڵَێك یاسا هەیە. بە دەربڕینێكیتر ڕەفتاری مانادار، كۆمەڵێك یاسا و مەرجی هەیە. هەڵبەت ڤیتگنشتاینی پیر كە باس لە مانا دەكات، مانا تەنها لە ئاستی كردەیەكی كۆمەڵایەتیدا دەبینێتەوە. كە وایە قسەكردن لە مانایەك لە دەرەوەی كردەیەكی كۆمەڵایەتی و شتێكی ناكۆمەڵایەتی، لێرەدا بێمانایە. [1]

2-       هەر مانایەكی زەینی (Subjective meaning) پێویستی بە جۆرێك پەیوەندی دەلالەتی (indication) و دال و مەدلوولی (Signifier and signified) هەیە. هەر بۆیە لە هەر بابەتێكی ماناداردا ئەبێ بە شوێن دال و مەدلولەكاندا بگەڕێین. هەڵبەت بە ڕوانینی كۆمەڵگا بە گشتی  و لە ڕوانینی ڕەشۆكیانەی كۆمەڵگاوە، ماناداری ئەکرێت هەڵگری هەندێ‌ لایەنی خەیاڵی و هەستی بێت. لە زۆر ڕووەوە بەلای هەڵسووڕاوە كۆمەڵایەتییەكانەوە (social Activates)ەوە، زیندووكردنەوەی بیرەوەری، وێنە، خەیاڵ و … لەگەڵ ئەوەی هەڵگری كۆمەڵێك هەستی جوانیناسین، هەڵگری جۆرێكیش لە مانان.

3-       جۆرێكیتر ڕوانین بۆ مانا هەیە، كە تێڕوانینی تاكەكەسی و فەردییە و ناكرێـت لە ئاستی كۆمەڵگادا، ئەمجۆرە ڕوانینە بگشتێنین. لەبەر ئەوەی ئەمە زیاتر ڕوانینی تاكەكەسی و فەردییە نەك ڕوانینێكی كۆلێكتیڤ و گشتی. هەر چەند ئەمجۆرە ڕوانینە بۆ مانا لە پرسی تایبەت بەو بابەتانەی گرێدراوی داب(custom) و نەریتن(Tradition) گرینگییەكی تایبەتییان هەیە.

ڕوانینی هێماناسی بۆ جل و بەرگ

بەدەر لە ڕوانینی ماناناسی بۆ جل و بەرگ جۆرێكیتر ڕوانین لێرەدا باس ئەكەین ئەویش ڕوانینی هێماناسییە. هێماناسی سۆسێر (Ferdinand de Saussure) جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە هەر پەیوەندییەكی دال و مەدلوولی لە هەر هێمایەكدا، شتێكە كە لەسەری ڕێك دەكەوین و پەیمان ئەدەین وەها بێت. سۆسێر هێماناسی بە زانستێكی جیاواز و تاك ناناسێت. هێماناسی، زانستی لێكدانەوەی ئەو سیستەمە هێمایانەیە كە دیاردەی كۆمەڵایەتین. كە وایە هێماناسی بەلای سۆسێرەوە هەموودەم زانستێكی بونیادگەرا و ستراكچێریكاڵیستە[2].   كە وایە هێماناسی خۆی لە خۆیدا زاتێكی رێژەیی هەیە و شتێكی ڕەها و موتڵەق نییە. ڕێژەیی بوونی هێماكان لەبەرامبەر یەكتردا، بونیادی بیركردنەوەی بونیادگەرایانەی سۆسێر پێك دێنێت. بەو مانایەی هێمایەك ئەو شتەیە كە ئەو لە شتەكانیتر جیادەكاتەوە.

لەم ڕووەوە جل و بەرگ وەك شتێكی سیمبۆلیك و هێمایین، هەڵگری سەرجەم ئەو تایبەتمەندییانەیە كە لە هێماكاندا هەیە. بەڵام پۆشش و جل و بەرگ چ مانایەكی هەیە و چۆن دەكرێت ئەو لەتە پارچانەی كە پێكەوە دووراون هەڵگری مانایەكی تایبەت بن و لە ڕوانینی كۆمەڵناسییەوە ئەوەندە لێكۆڵینەوەی لێ بكرێت.

“ئەو ترافیك لایتانەی لە سەر شەقامەكان دانراون خۆیان بە تەنها هیچ مانایەكیان نییە، بەڵام ئەو كاتەی دەكەونە شوێنێكیتر تایبەتەوە كە شەقامە، لە چوارچێوەی كۆمەڵێك “ڕێكەوتن “ی تایبەتی كۆمەڵایەتییدا ،” هێما”ی دۆخی تایبەتن. “ڕێككەوتن” توخمی بنەرەتی كۆمەڵگا و پەیوەندییە مرۆییەكانە. وەك چۆن سۆسێر ئاماژەی پێدەدات، تەنانەت زمانیش جۆرێك “ڕێككەوتن”ی كۆمەڵایەتییە. “ڕێككەوتن”ەكان لە خۆیاندا هەڵگری تایبەتمەندییەكی گەورەن بەوەی كە هەر ڕێككەوتنێك دەكرێت گۆڕانی تێدا بكرێـت. ئەو كاتەش ئەڵێین هێماكان شتێكن لەسەریان ڕێككەوتووین مەبەستمان ئەو مانایەیە كە دەكرێت گۆڕانی تێدا بكرێت لە هێماكاندا. هەروەها ئەبێ ئەوەشمان لەبەرچاو بێت “ڕێككەوتن”ەكان ئەوە نییە هەموو كات لە كۆمەڵگادا شتێكی ئاشكرا و ڕوون بێت، بەڵكوو هەندێ‌جار پێویستە بیاندۆزینەوە. تاكەكانی كۆمەڵ بێ ئەوەی بەخۆیان بزانن لە ناو كۆمەڵێك “ڕێككەوتن” و “پەیماننامە”دا دەژین كە لێدان لێی دژوارە و گۆڕینی ئەو ڕێكەوتنانە پێویستی بە زەمان و كات هەیە. بەڵام ئەوەی هەیە زۆربەی كات ڕێككەوتنەكان بابەتێكن كە پێویستە جێبەجێ بكرێن و چۆارچێوە كۆمەلایەتییەكان، ئەندامانی كۆمەڵ ناچار دەكەن بەوەی ئەو پەیوەندییە كۆمەڵایەتییانە جێبەجێ بكەن.” [3]

مانای هەرجۆرە جل و بەرگێك گرێدراوی كۆمەڵێك فاكتەریترە لەوانە، جێندەر، چینی كۆمەڵایەتی، پێگەی كۆمەڵایەتی، نۆرم و دژە نۆرمەكان و… كە وا ئەكەن بڵێین پەیوەندی هەیە بەو جۆرە پەیوەندییەوە كە لەگەڵ بونیادی كۆمەڵگادا دروستی دەكات. ئەوەی كە جۆری جل پۆشین گرێ ئەدرێـتەوە بە جێندەر یان چینێكی تایبەتی كۆمەڵگاوە، شتێكە لەسەری ڕێككەوتووین و بەشێكە لە پەیمانی كۆمەڵایەتی كە (ڕۆسۆ) باسی دەكات و ئەكرێت بە تێپەربوونی زەمان و كات گۆڕانیان بەسەردا بێت  یان لەناوبچن. مەگەر ئەوەی كە ئەو جۆرە جل و بەرگە گرێ بدرێنەوە بە بونیادێكی گەورەترەوە لە ڕاستییدا پەیوەندییەك دروست بكەن لەگەڵ ئەو بونیادەدا، بۆ وێنە بونیادێكی سیاسی یان ئایینی. لەم ڕووەوە ئەو ڕێككەوتنە كۆمەڵایەتییە زۆر ئەستەم گۆڕانی تێدا دەكرێت مەگەر ئەوەی كە بە تەواوەتی بنرێنە لاوە. [4]

گۆڕینی نیشانەكان و هێماكان.

لەگەڵ گۆڕینی ڕیككەوتنەكان، هێماكانیش گۆڕانیان تێدا دەكرێت.  بۆ باسكردن و بینینی ئەو جۆرە گۆڕانانەی كە لە هێما و ڕێكەوتنەكاندا هەیە پێویستە قۆناغە جیاوازەكانی ژیانی كۆمەڵگاكان لەبەرچاو بگرین. بۆ وێنە ئەو پێوەرانە لەبەرچاو بگرین لە دۆخە جیاوازەكاندا. دۆخی نەریتی، گوزار، مۆدێرن و… دێنە پێشەوە.

” لەسەردەمی نەریتیدا مانای هێمایینی جل و بەرگ مانایەكی زۆر زەق و بەرچاو بوو . بۆ وێنە لە ئێرانی كۆندا و لەسەردەمی هێخامەنشییەكاندا، جل و بەرگی سپی هێمای ڕۆحانییەكان و پیاوانی ئایینی بوو. جل و بەرگی ڕەش تایبەت بوو بە پاشاكان. جل و بەرگی شین تایبەت بوو بە وەرزێرەكان و جل و بەرگی سوور، تایبەت بوو بە سەربازەكان و كەسانی سەربازی. [5]  لەم ڕووەوە جل و بەرگ و پۆشش مانایەكی كۆمەڵایەتی-سیاسی- ئایینی هەیە. تەنانەت لە دۆخی نەریتیدا هەر ئایین و ئایینزایەك هێمایەكی دیاریكراوی لە پۆششی خۆیدا هەبوو كە ئەوی لە ئایین و ئایینزاكانیتر جیادەكردەوە.” [6]

تایبەتمەندییەكیتری جل و بەرگ لە دۆخی نەریتیدا مانادار بوونیەتی. جل و بەرگ بە تەواوی هەڵگری مانای تایبەتە، وەك چۆن هەڵگری هێمای تایبەتیشە. هەر جۆرە پۆششێك هێمایە بۆ دۆخێكی تایبەت. بۆ وێنە جۆری پۆششی كچێكی سەڵت جیاوازە لە ژنێكی مێرددار. بەڵام وا دەردەكەوێت سەردەمی مۆدێرنیتی ئەم پەیوەندییە سێمبۆلیكەی كاڵ كردۆتەوە. مۆدێرنیتی خۆی لە خۆیدا تایبەتمەندییەكی هەیە كە مانای شتەكان دەسرێتەوە. ئەگەر وەك (ماكس ڤێبەر) مۆدێرنیتی بە قۆناغێك بزانین كە عەقڵ تێیدا باڵادەستەو بە عەقڵ تەوەری بزانین، مۆدێرنیتی دەتوانێت ببێت بە هۆی سڕینەوەی مانا لە جل و بەرگ. عەقڵانییەتی مۆدێرنیتی وامان لێدەكات جل و بەرگ تەنها بە كەرەسەیەك بزانین بۆ داپۆشینی جەستە و بەس. لەم ڕوانینەوە لایەنی كاركردی جل و بەرگ بەسەر لایەنی مانایی جل و بەرگدا زاڵ دەبێت و جل و بەرگ دەبێت بە كەرەسەیەك بۆ پارێزگاری لە جەستە. لەسەردەمی مۆدێرنیتیدا مانای جل و بەرگ بە تەواوەتی گۆڕانی بەسەردا دێت. بەڵام وەك چۆن “گیرتێز”( Clifford Geertz) ئاماژەی پێدەدات، زاتی مرۆڤ بە شێوەیەكە كە ماناسازە، هەربۆیە جل و بەرگ هیچكات مانای خۆی لە دەست نەدا.[7] بەهۆی گەشەكردنی پیشەسازییەوەو هەروەها بەهۆكاری كاركردی جل و بەرگ لە سەردەمی مۆدێرندا، جل و بەرگ گۆڕانی بەسەردا هات. بەڵام تایبەتمەندی كۆمەڵگاكان و ئەوەی هەر كۆمەڵگایەك و هەر نەتەوەیەك جیاوازییان هەبوو لەگەڵ یەكتر ڕێگربوو لەوەی كە جل و بەرگ تەنها وەك شتێكی كاركردی و تەنها بە مەبەستی پاراستنی جەستە چاوی لێ بكرێت. لە ناو هەركۆمەڵگایەكدا پۆششی تایبەت بە جێندەر و چین و توێژی تایبەت بوونی هەبووەو بەردەوام سیستەمی سەرمایەداری هەوڵ بۆ قوڵتركردنەوەی ئەو جیاكارییە ئەدات و بە شێوەیەكی گلۆباڵ و لە ئاستی دونیاییشدا هەر نەتەوەیەك جل و بەرگێكی تایبەت بە خۆی هەیە و تا ئێستاش وەك بەشێك لە داب ( Custom) پارێزگاری لێدەكات.

جل و بەرگ لای كورد

وەك پێشتر ئاماژەی پێدرا، جل و بەرگ لایەنێكی مانایی هەیە . ئەم جیاوازییە ماناییە تووشی گۆڕان بووە. چ لە باری هێمایین و چ لە باری ماناییەوە جل و بەرگ و پۆشش گۆڕینی بەسەردا هاتووە. سیستەمی مۆدێرنیتی و سەرمایەداریش بەردەوام هەوڵ ئەدەن بە شێوەی خۆیان مانا ببەخشن بە جل و بەرگ. هەروەها سەرەرای ئەوەی مۆدێرنیتی وەك ڤێبەر ئاماژەی پێدەدات هەوڵی سرینەوەی مانا ئەدات، بەڵام جیاوازییەكان بەردەوام هەوڵ بۆ زیندووكردنەوەی ماناكان ئەدەن. وەك (ڕۆلان بارت) ئاماژەی پێ دەدات ئەگەر ڕوویەكی (هێماكان) ڕوویەكی سیاسییە و (هێماكان) لە خۆیاندا ئەكرێت مانای سیاسی هەڵبگرن. جل و بەرگیش وەك هێمایەك ئەتوانێت هێمایەكی سیاسی بگرێتە خۆی و مانای سیاسی هەبێت. یانی جل و بەرگ چ وەك هێما و چ وەك مانا ئەتوانێت ڕوویەكی سیاسی بگرێتە خۆی و ئەو ڕووە سیاسییەشی ئەو شتەیە كە ئەو گرێ دەداتەوە بە ڕێككەوتنێكی گەورەی كۆمەڵایەتییەوە.

جل و بەرگ لای ئێمەی كورد ئەو ڕووە سیاسییە پەیدا ئەكات لەبەر ئەوەی ئەبێت بە بەشێك لە شوناس (Identity). ئەو كاتەی نەتەوەیەك بە هەموو شێوەیەك، چ لە باری كەلتووری و چ لە باری زمانی یان سیاسییەوە ئەكەوێتە بەر هەڕەشە، هەوڵ دەدات بەوەی بەرگری لە شوناسی خۆی بكات. هێما نەتەوەییەكانی ئەو كە جیاكەرەوەی خود (Self) و ئەویترن Others)) تۆخ دەبنەوەو گرینگییان پێ دەدرێت. ڕۆژی بۆ دیاری دەكرێت و بەشێكی زۆر لە چالاكانی سیاسی و كەلتووری هەوڵ دەدەن لەو ڕۆژەدا ئەو لایەنە هێمایین و مانابەخشەی جل و بەرگ بخەنەڕوو و بەم شێوەیە ئەم كارەی خۆیان وەك چالاكییەكی سیاسی یان كەلتووری لەقەڵەم دەدەن و خود لە ئەویتر بەو شێوەیە جیا دەكەنەوە.

شوناسی نەتەوەییە دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی-سیاسییە و لە دیاردەیەكەوە سەرچاوەی گرتووە كە پێی دەوترێت نەتەوەو بە لەبەرچاوگرتنی ئەو پێناسەیەی كە لە “شوناس” كراوە دەركەوتووە شوناس هەمان ئەو ئاستە وشیارییەیە كە تاكێك دەربارەی خۆی هەیەتی. لەم ڕووەوە “شوناس” هەم ناسینی (خود)ەو هەم ناساندنی (خود)ە بە (ئەوانیتر). هەر بۆیە نووسەرانێكی وەك (ئەلێكساندر وێنت) (Alexander Wendt) چوار جۆر شوناس دیاری دەكات. شوناسی فەردی یان تاكەكەسی (Individual identity)، شوناسی دەور و نەخش، شوناسی جێندەری ، شوناسی نەتەوەیی. بەڵام ڕەنگە باشترین پێناسە بۆ شوناس ئەو شوناسە بێت كە شوناس بە سێ بەشی “تاكەكەسی”، “كۆمەڵایەتی” و “نەتەوەیی” دابەش دەكات. لە شوناسی تاكەكەسیدا، تاك خۆی گرێ ئەداتەوە بە هێما و نیشانە تاكەكەسی و بچووكەكانەوە، وەك بنەماڵە. بەڵام لە شوناسی كۆمەڵایەتیدا فرەچەشنییەكی زیاتری پێوە دەبیندرێت و خۆی بە كۆمەڵێك هێما و نیشانەی بەرفراوانترەوە لەوانە، شوناسی ڕەگەزی، قەومی، پیشەیی یان ئایینی و ئایینزایی. بەگشتی فرەچەشنییەكی زیاتری پێوە دیارە. بەڵام لە ئاستێكیتردا شوناسی نەتەوەیی بوونی هەیە كە شوناسێكی یەكسان و ناوازەیە و لە بەرزترین ئاستی شوناسدایە و هەر كەس و تەنها هەڵگری یەك جۆر شوناسی نەتەوەیی. وەك چۆن ئەحمەد شەریف نووسەر و كۆمەڵناسی ئێرانی و مامۆستای زانكۆی كۆلۆمبیا ئەڵێت:” شوناسی نەتەوەیی جۆرێكە لە جۆرەكانی شوناسی بەكۆمەڵ و كۆلێكتیڤ و مانای هاوسۆزی نەتەوەیی دەگەیەنێت كە وا دەكات تاك بە هێما نەتەوەییەكانەوە وەفادار بێت.”  [8]

 

سەرەنجام:

جل و بەرگ وەک هێما و نیشانەیەک ئەتوانێت وەک بەشێک لە ناسنامەی نەتەوەیەک بناسرێت کە جیاکەرەوەی ئەو نەتەوەیە لە نەتەوەکانیتر. بەرگری کردن لە هێماکان و هەوڵدان بۆ پاراستنیان ، هەوڵدانە بۆ پاراستنی خود و هێشتنەوەی ئەو سێمبۆلانەی کە وەک سێمبۆلی نەتەوەیی دەناسرێن.

نەتەوەی باڵادەست بە هێرشکردن بۆ سەر هێما و نیشانەکان، سووکایەتی بە نەتەوەیەک دەکات کە وەک ئەویتر دەیبێنێت و دەرکەوتنی هێما و نیشانەکانی ئەو نەتەوەیە لە میدیای گشتیدا، بە مەترسی دەزانێت بۆ سەرخۆی.
ناڕەزایەتیدەربڕینی کوردانی بەکارهێنەری تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان، لەگەڵ ئەوەی دەرخەری وشیاری و ئاستی هەستیارییە، وتنی ئەمەیە کە لەم سەردەمەدا ناتوانن بە ئاسانی سووکایەتی بە هێماکان بکەن و بێدەنگی ببینن. ئەم پشتیوانیکردنە ڕەنگە لە خۆیدا هیچ هێمایەكی ڕادیكاڵی تێدا نەبێت- كە بڕپار نییە هەر كردەیەكی كۆمەڵایەتی ڕادیكاڵ بێت- بەڵام نمایشی خودە لە ڕێگای هێماكانەوەو ئەوەش دەخاتەڕوو كە هێماكان ئەتوانن پارێزگاری لە شوناس بكەن كە هەمان پێناسەی (بارت)ە بۆ (هێماكان) كە ئەویش ماناهەڵگربوونی هێماكانە.

 

[1]  فرهنگ و ارزش، لودویگ ویتگنشتاین، امید مهرگان (مترجم)، هایکی نیمان (گردآورنده)، گئورگ هنریک فون رایت (گردآورنده)، ناشر: گام نو –

[2] – ناسر فكوهي- سيستم نشانه شناسي، 1382

 

[3] – جامعة شناسي انتوني طيدنز- ترجمة: منوضهر صبوري

[4] – ساختار جامعة شناسي- خوزة لوثز، جان اسكات.  مترجم: يوسف صفاري

[5] – اسطوره زندگی زرتشت، دکتر ژاله آموزگار- احمد تفضلی

[6]–   ثيربورديو: ن: ريضارد جنكينز: ترجمة:  ليلا افشاري

[7] – مديريت در ثهنة فرهنطها،سوزان سي اشنايدر، جان لويي بارسو: ترجمة: محمد اعرابي، داود ايزدي

[8] – http://www.bashgah.net/fa/category/show/56530

یەک بۆچوون

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

Back to top button