“ماوەیەكی زۆرە بە شوێن كەسێكا ئەگەڕێم، بەعزێ وەخت رقم لە خەڵك هەڵئەستێ. بۆ نابێ كەسێكیان تیابێ؟ بەعزێ وەخت رقم لەخۆمە. ئەڵێم لەوانەیە كە خەتای من بێ. ” (كوێستانی سپی- مۆنۆلۆگی فەقێ برایم).
كوێستانی سپی، كە یەكێكە لە كارەكانی دەرهێنەر تەها كەریمی بەم مۆنۆلۆگە دەست پێدەكات:” سنووری ئێران و عێراق و توركیە لەم شاخە بەیەك ئەگەنەوە، ئەم قسەم لە خودی كاك دوكتور بیستووە. ئەو كاتە یەكەم حیزب هاتە ئەم شاخە من فەقێ بووم. هێشتا دەم و چاوم مووی لێنەهاتبوو. خەڵك ئەیانگوت حیزب هاتۆتە شاخێ و ئەیانهەوێ لەگەڵ حكوومەتی شەڕێ بكەن. ئەیانگوت هەموویان تفەنگی بڕنۆیان پێیە. من چبووم دەوای چاوئێشەیان لێوەرگرم. ئەیانگوت دوكتورێكیشیان لەگەڵە. چاوەكانی خاتوونی خوشكم هەمیشەیی خودایی سوور بوو…”
ئەمە سەرەتا فیلمی كوێستانی سپی لە دەرهێنانی تەها كەریمی. دەرهێنەر لە زمانی حیكایەتخوانی ئەم چیرۆكەوە، واتە لە زمانی فەقێ برایمەوە دەیهەوێ باس لە سەردەمێك بكات كە سەردەمی دەستپێكردنی خەباتی چەكدارییە. شەڕی حیزب لەگەڵ حكومەت. شەڕی بڕنۆ لەگەڵ فڕۆكە. لەم رێگاشەوە دەیهەوێت باس لە رووداوێك بكات كە بەلای هەموومانەوە ناخۆشەو بەداخەوە لە سەرجەم پارچەكانی كوردستان روویداوەو بە ئێستاشەوە هیچ حیزبێك ئامادە نییە بە هۆی ئەو رووداوەوە رەخنە لە خۆی بگرێت. شەڕی براكوژی یان كورد بە دەستی كورد كوژی. هیچ پارچەیەكی كوردستان نییە خەباتی چەكداری تێدا بووبێت و ئەم رووداوە دووبارە نەبووبێتەوە. فەقێ برایم وەك حیكایتخوانی ئەم چیرۆكە نایهەوێت باسی خەباتی كورد بكات دژ بە داگیركەران. ئەو شتێك لەسەر دڵی گرێی كردووەو دەیهەوێت ئەو شتە بگێڕێتەوەو ماوەیەكی زۆرە بەشوێن كەسێكا ئەگەڕێت ئەو چیرۆكەی بۆ بگێڕێتەوە. بەڵام كەس ئامادە نییە گوێ لە حیكایەتی ئەم پیرە پیاوە بگرێت كە كاتی خۆی لەبەر ئەوەی كورتە باڵا بووە چەكی بڕنۆیان پێنەداوەو لە مقەڕ بەس چای تێكردووە. ئەویش شەڕی حیزبەكانە لەگەڵ یەكتر.
“یەكەم حیزبی شاخ جامانە رەشەكان بوون، جامانە سوورەكان هاتن جامانە رەشەكان تووڕە بوون، جامانە سەوزەكان هاتن هەردووك لا تووڕە بوون، رەنگەكانی دیكەیش هاتن، لە عێراق، لە ئێران، لە توركیە، كەس بەخێر هاتنی كەسی نەئەكرد، جامانە رەشەكان وتیان شاخ یەكێكەو حیزبیش یەكێكە، جامانە سوورەكان وتیان ئەو یەكە ئێمەین، جامانە سەوزەكان وتیان ئەو یەكە ئێمەین، رەنگەكانی دیكەش وتیان ئەی ئێمە؟ ئێمە چی؟ من وتم قسەی هەموو لایەكتان من ئەخاتەوە بیری قسەكانی كاك دوكتۆر.”
ئەمە سەرەتایەكە، سەرەتایەك كە حیزبەكان هەریەكەو دوای یەك پەنا دەبنە ئەو شاخەو كەس ئامادە نییە ئەویتر قبووڵ بكات و نەبوونی هەڵكردن(Tolerance) لەناو حیزبەكاندا وا دەكات هەر حیزبە و خۆی بە تاقە حیزبی ئەو تاقە شاخە بزانێت و بڵێت شاخ یەكە و حیزب یەك. ئەم فیلمە بەسەرهاتی شەڕی ناوخۆیە و دەیهەوێت بە رەخنەگرتن لە خود، هەوڵ بدات بەوەی بەر بە دووبارە بوونەوەی ئەم شتە بگرێتەوە لە كوردستان. ئەو شتەی كە ئێستاش هەر وەك مەترسییەك رەنگە لە كوردستان لە هەر چوار پارچە بوونی هەیە.
تەها كەریمی نە وەك كەسێكی پۆزەتیڤیست باوەشی بۆ هەموو شتێكی بزووتنەوەی كورد كردۆتەوەو بە بێ رەخنە هەموو شتێكی ئەم بزووتنەوەیە وەردەگرێت، نە وەك نیگەتیڤیستێك بە چاویلكەی رەش چاو لەم بزووتنەوەیە دەكات. ئەو خۆی بەبەشێك لەم بزووتنەوەیە دەزانێت و دەیهەوێت كەم و كوڕییەكانی ئەم بزووتنەوەیە بداتە بەر رەخنە.
هونەری تەها هونەرێكی دەربەستە، تەها هەم بە خودی هونەر دەربەستە و هەم بە نێوەرۆك یان پەیامی هونەر. یانی نە ئەوەیە دەروێش ئاسا تەنها بە دەوری ناوەرۆكدا بخولێتەوەو نە ئەوەیە لە دوورەوە، لە كاكێشانێك یان نا لە كونجێكی بچووك دانیشێت و بڵێت من خەریكی كاری هونەریم. تەها هاوسەنگییەك دەپارێزێت لە نێوان دەربەست بوون بە هونەر و دەربەست بوون بە كۆمەڵگا. پاراستنی ئەم هاوسەنگییە كارێكی ئاسان نییە. بەڵام تەها دەیكات و بە دەربڕینێك تەها زۆر باش لە دیالكتیكی نێوان هونەر و كۆمەڵگا و دەرەبەست بەهونەر و دەربەستبوون بەكۆمەڵ تێگەیشتبوو.
بە قەولی كامۆ ئێمە لەناو هەراو زەنای سەردەمی مۆدێرنەدا دەژین. ئەركی هونەرمەند لەناو ئەم هەراو زەنایەدا زۆر جیاوازە لە سەردەمی پێشتر. “لە میانەی ئەم هەراوزەنایەدا، هونەرمەند ئیدی ناتوانێت كەمتەرخەم بێت و سەرقاڵی حەزە تایبەتەكانی خۆی بێت. تا هەنووكە لە رەوتی مێژوودا، هەموو دەم دەكرا كەمتەرخەم بیت. ئەو كەسەی كە جیاواز بیری دەكردەوە دەیتوانی بێدەنگ بێت یان دەربارەی شتیتر قسە بكات. ئەمڕۆ هەموو شتێك گۆڕاوە و تەنانەت بێدەنگییش مانایەكی سامناكی بەخۆوە گرتووە.
ئەو كاتەی هونەرمەند ئامادە نابێت شتێك هەڵبژێرێت، ئەم هەڵنەبژاردنە خۆی جۆرێك هەڵبژاردنە و بەم هۆیەوە یان ئەوەیە سزا دەدرێت یان دەستخۆشانەی لێ دەكەن. هونەرمەند بیهەوێت و نەیەوێت ناچارە خزمەت بكات. من لام وایە وشەی “ناچار” لەم پێوەندەدا زۆر درووسترە لە وشەی “دەربەست”. لە راستیدا بۆ هونەرمەند، پابەندبوونی خۆویستانە لەئارادا نییە بەڵكو دەبێ بڵێین جۆرێك ئەركی ناچاری لە ئارادایە. هەر هونەرمەندێك ئەمڕۆكە سواری پاپۆڕی كۆیلەتی سەردەمی خۆی بووەو سەوڵ لێدەدات” سەوڵ لێدان لێرەدا خوازەیە بۆ كاری قورس، لەبەر ئەوەی لە سەدەی 18دا كۆیلەكان دەخرانە دەریاوەو ناچار دەكران سەوڵ لێبدەن.
تەها زۆر باش لەم مەبەستە تێگەیشتبوو، ئەو خۆی ناچار دەزانی بەوەی كە شتێك بگێڕێتەوە. ئەم وتەیەی لە زمانی فەقێ برایمەوە دەیڵێت بەوەی كە چەندین ساڵە بە شوێن كەسێكدا دەگەڕێت بەوەی ئەم حیكایەتەی بۆ بگێڕێتەوە. با ئەم پرسیارە بپرسین، ئەو شتەی فەقێ برایم باسی لێوەدەكات هەمان ئەو شتە نییە لەسەر دڵی خودی تەها وەك هونەرمەندێك گیری كردووەو خۆی بەدەربەست ئەزانێت بەوەی بیگێڕێتەوە.
جگە لە باری دەربەستبوون بە ناوەرۆك لەباری ستاتیكایشەوە كارەكانی تەها جوانییەكی وەهایان تێدایە كە وات لێدەكەن بەلای ئەو فیلمەوە دانیشیت. ئەگەر “چیرۆك، مووزیك، وێنە(دیمەن)” سێ توخمی سەرەكی و گرنگن لە سینەمادا بە تەنیشت توخمە هونەرییەكانی ترەوە كە وا دەكەن سینەما ببێت بە هونەری حەوتەم، تەها زۆر باش لەم سێ تۆخمە كەڵكی وەردەگرت. توخمی گێڕانەوە لەبەرهەمەكانی تەهادا توخمێكی باڵادەستە. كە لەگەڵی قسەت دەكرد وەك ئەوەی لەگەڵ چیرۆكنووسێك قسە دەكەیت، زۆر باش ئاگاداری رەوتی گێڕانەوە بوو. تەكنیكەكانی چیرۆكنووسی باش دەناسی. هەموو دەم لەم رووەوە خۆی بەقەرزداری عەتا نەهایی دەزانی و رەنگە لەبەر ئەوەش بوو هەركات قسەی هونەر و بەتایبەت چیرۆكت لەگەڵ كردبا زۆر زوو دەچۆوە سەر كارەكانی عەتا نەهایی(یان وەك خۆی ئەیگووت كاك عەتا.)
دەربەستبوونی تەها یان ئەو شتەی كە كامۆ بە ناچاربوون باسی لێدەكات ئەوەی لێكەوتەوە كە هیچكام لە تەلەفیزیۆنە كوردییەكان ئامادە نەبن تا ئەو كاتەی خودی تەها لەژیاندا بوو “كوێستانی سپی” بڵاو بكەنەوەو تەنها دوای مەرگی ئەم فیلمە و ئەویش بەس لە یەک یان دوو کاناڵەوە بڵاو کرایەوە، بۆیە تەها بەردەوام گلەیی ئەوەی ئەكرد كە تەلەفیزیۆنەكان ئامادە نەبوون ئەو بەرهەمە بڵاو بكەنەوەو ئەوە بوو تەها ناچار بوو لە سەر یۆتیۆب ئەو فیلمە بڵاو بكاتەوەو هەمووانیش ئەزانن ئەمكارە بۆ هونەرمەندێكی سینەما بە مانای زەرەرێكی ماددی زۆرە، بەڵام تەها ئامادەبوو ئەو زەرەرە ماددییە بكات بەو مەرجەی پەیامەكەی ببیسرێت یان باشتر بڵێم فیلمەكەی ببینرێت. تەنها كەسێك ئەتوانێت لەئاستی ئەو زەرەرە ماددییە بۆ هونەرمەندێكی گەنج تێبگات كە كاری سینەمای كردبێت. ئەزانێت ئەمە یانی چی؟
ئەم دەربەستبوونەی تەها لەحاڵێكدایە، تەها لەسەردەمێكدا دەستی كرد بەكاركردن لە سینەمادا كە رەوتی زاڵ لە هونەر و ئەدەب لە كوردستانی رۆژهەڵات، رەوتێكبوو كە خۆی بە رەوتێكی فۆڕمالیستی دەزانی و باسی لە “هونەر بۆ هونەر” دەكرد و خۆبەستنەوە بە مانای هونەرییان بە شتێكی ئایدۆلۆژیایی ئەزانی. بەڵام تەها بە كارەكانی ئەوەی پێ وتین ئەكرێت هەم بە هونەر دەربەست بیت و هەم بەكۆمەڵگا و هونەری بێ پەیام هونەرێكی هەرمان نییە.
سەرچاوەكان:
- فیلمی كوێستانی سپی
- هونەرمەند و سەردەمەكەی- وتاری ئەلبێر کامۆ لە کاتی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبێلی ئەدەبیات
